________________ 'પ્રસ્તાવના. હિંદના લોકનું વધવું, દુનિઆને સુધારવામાં તેમણે શું શું કર્યું છે અને બીજી પ્રજાઓથી તેમણે શું શું ભોગવ્યું છે, એ દેખાડવાને હું આ ચોપડીમાં કોશિશ કરું છું. અંગ્રેજોએ લખેલા સુકા ઈતિહાસમાં ઘણું કરીને પહેલાં બે હજાર વરસની વાત થોડાં પાનાંમાં પતાવી, છતાયલો હિંદ બતાવવા માંડે છે. હિંદના યુરોપીઓને વાસ્તે કે દેશીઓને સારૂ આ રીત સારી નથી; અને બનેલા બનાવો પ્રમાણે પણ એ નથી. હિન્દના તરૂ ને હિંદના ઈતિહાસમાં કુસંપ અને પરાધીનપથાનો હેવાલ માત્ર આપવામાં આવે ત્યાં લગી આપણા અંગ્રેજી હિંદનાં રાજ્યની નિશાની સ્વમાન ધારણ કરનાર પ્રજાને ઉછરવાનું સ્થાન આય નહિ. માટે જેને હું હિંદના લોકોને ખરે ઈતિહાસ માનું છું તેમના સુકા હેવાલ અસલ આધાર ઉ૫રથી લઈને જોડવાને, મેં પ્રયત્ન કર્યો છે. મારા મિત્રો પુ સ્તકોમાં એ મૂળ આધારોની તપાસ મેં સંભાળથી કરી છે. વીસ વરસની મિહનતથી જે પરિણામો મેળવ્યાં છે, તેઓની ચર્ચા ન કરતો તમને અહં માત્ર કહેવામાં આવ્યાં છે. અંગ્રેજના સગપશુની એક પ્રાચીન ગુણવાન જાતિએ મુળના વનવાસી લોકોને ભેળસેળ કરી ઠરી ઠામ રહેનારી કામો શી રીતે બનાવી તે દેખાડવાની મેં કોશિશ કરી છે. હિંદની જમીનના ૨સાળ૫ણાએ ઉત્તમ જાતને પોતાનો બધો વખત પેટ ભરવાની મહેનતમાં કાઢવાથી ઉગારી ત્યારે તે જાતે અસાધારણુ પ્રઢ અને સુદ૨ ભાષા, વિદ્યા, અને ધર્મ શી રીતે ઉત્પન્ન કર્યા, પ્રજાઓને કસવાને માટે કુદતની સામા જે પ્રયત્નો કરવાની જરૂર છે તે કરવા ન પડયાથી જે મોટા ઝગડા બધી પ્રજાઓને ઝીલવા પડે છે તે ઝીલવાને તેઓ કેવા અયોગ્ય થયા, ઘરવહેવારમાં અને ધ્યાનમાં મચી બીજું કામકાજ અને રાજ્ય વહેવારને કેવા વિસ્તાર્યો, ધર્મ અને સંસાર સંબંધી માં હિંદુ મતે હિંદના લોકોને જેડાયલા રાખ્યા, પણ તેથી એકમેક થઈ ગયેલી એક પ્રજા કેમ કરી શકાય નહિ, એ બતાવવાને મ યત્ન કર્યો છે.
