________________ 130 પ્રથમ આવેલા વિજયી મુસલમાનો. મહમ્મદ તઘલકને કરવેરા લેવામાં ભૂલમ–વસૂલાતના નિયમ કરાવનારા હિંદના મુસલમાન બાદશાહમાં મહમ્મદ તઘલક પહેલો હતો. ગંગા અને જમના વચ્ચેના દેશમાં તેણે જમીન વે વધા કેટલાક જિલ્લામાં દશ ગણે અને કેટલાકમાં વીસ ગણો કર્યો. ખેડુતો પોતાનાં ગામોને જંગલ થવા દઈ કર ઉઘરાવનારાથી નાઠા, અને લૂટારૂ ટાળાં બન્યાં. શિકારને વાસ્તે ઠરાવી રાખેલી હદમાં જેઓ પાસે તેમને સુલતાન ક્રૂર સજા કરતા. માણસેને શિકાર કરવાની યુકિત તેણે રચી. માણસ જાતની ક્રૂરતાના ઇતિહાસમાં એની બરોબરીને બીજે દાખલ નથી. મોટા પ્રદેશને તેણે પોતાનાં લશ્કરવતી ઘેરી લીધે, અને પછી હુકમ આપ્યો કે એ ચકરાવાને મધ્ય ભણું ના કરતાં જવું અને તેની અંદર જે હેય (બહુધા નિરપરાધી ગામડિયા લેક હતા ) તેમને સઘળાંને જંગલી પશુની માફક કતલ કરવા.” આ પ્રકારનો શિકાર એકથી વધારે વાર કર્યો હતા; એક પ્રસંગે તો મોટા કનોજ શહેરમાં કતલ કરાવી બધા લોકને મારી નખાવ્યા. આવાં કચકચાટ ભરેલાં કૃત્યોને લીધે વખતસર દુકાળ પડશે; એ વેળા દશમાં ભારે દુઃખ પડ્યાં તેનું વર્ણન થઈ શકતું નથી. ફિરજ શાહ તઘલક, ૧૩૫૧-૧૩૮૮–એના દીકરા ફિરજ તપલકે દયાળુપણે રાજ કર્યું. પરંતુ બંગાળા અને દક્ષિણમાં મુસલમાની રાજ્યાનું સ્વતંત્રપણું તને કબૂલ કરવું પડયું. શરીરના વ્યાધિ અને દરબારમાં થતાં કાવતરાંની પીડા પણ તેણે ઘણું ભેગવી. તેણે સાર્વજનિક બાંધકામ ઘણાં કર્યા–ખેતીને સારૂ પાણી લેવાને નદીઓમાં પાળ બંધાવી, તળાવ ખોદાવ્યાં, મુસાફરખાનાં, મદિ , મસા, દવાખાના અને પૂલ બંધાવ્યાં. જમનાની જૂની નહેર કરાવી એ તિનું સર્વેથી મોટું કામ છે. પર્વતમાંથી જ્યાં જમના નીકળે છે ત્યાંથી તિનું પાણી એ નહેરમાં લીધું, અને ખેતરોને પાણી પાવાને બદલી ખાડીઓ વડે જમનાને ધગર અને સતલજ સાથે જોડી દીધી. એ નહેરનો કેટલોક ભાગ બ્રિટિશ સરકારે ફરીને બંધાવ્યો છે. તે તેના બંને કાંઠા ઉપરના ભૂલકને ફળવંત કરે છે. પણ મુસલમાનના