________________
વ્યાખ્યાન ત્રીજું.
૭
બધાંજ રાજ્યાના આરંભ શારીરિક બળથી થાય છે. હું એમ નથી કહેવા માગતા કે બધાં રાજ્યે શારીરિક બળને આધારે સ્થપાયાં છે. ખળ સિવાય ખીજી બાબતે પણ જરૂરની છે, છતાં એમ પણ વિચાર કર્યા વિના રહેવાતું નથી કે દુનિયાનાં બધાં રાજ્યાની શરૂઆતના વખત શારીરિક બળની સત્તાના હતા, પછી તે રાજ્યા ગમે તેવી પદ્ધતિ કે પ્રકારનાં હોય.
છતાં આ ઉત્પત્તિ કાઈ કબૂલ નહિ કરે. ખધાં રાજ્યા આના ઇનકાર કરે છે, કાઈ પણ રાજ્ય શારીરિક બળને આધારે ઉત્પન્ન -થયું છે એવું કબુલ નહિં કરે. ખળથી હક સ્થાપિત થતા નથી, તે સત્તાનું ઉત્પ-િતકારણુ જો ખળ હોય તેા હક કદાપિ સ્થાપિત થાય નહિ એવા પ્રકારની અડગ પ્રેરણા દરેક રાજ્યને સાવચેત રાખે છે. આપણે પ્રાચીન સમયનુ અવલાકન કરીએ છીએ ને તે વખતે જુદી જુદી રાજ્યપદ્ધત્તિ ને જુદાં જુદાં રાજ્યા બળને શરણે જતાં આપણે જોઈ એ છીએ, ત્યારે તે દરેક એમ દાવા કરે છે કે હું આ બધાંથી પૂર્વે હતું, મારૂં અસ્તિત્વ જુદા હકને આધારે હતું. હાલમાં મારે વિષે ખળ તે વિગ્રહ તમે જુએ છે, તે પહેલાં, સમાજ પર મે સર્વોપરિતા ભોગવી છે. હું હકદાર હતું, પણ ખીજાંઓએ મારા હકા વિષે તકરાર ઉઠાવી ને તે છીનવી લીધા. ” આવી રીતે કહેવાનું કારણ આજ છે.
""
આટલાથીજ સિદ્ધ થાય છે અળ રાજકીય બાબતામાં હક સ્થાપિત કરતું નથી. હકના વિચાર જુદાજ વિચારેને આધારે રહેલા છે. . અળના વિચારના ઇનકાર કરવામાં આ બધી પદ્ધતિને માટે કેવા પ્રકારની માગણી કરવામાં આવે છે? એ કે જુદા જુદા હકા, બુદ્ધિ, ન્યાય, તે નીતિને આધારે સ્થપાયલા હોય છે, અને દરેક રાજ્ય કે પદ્ધતિ આવી જાતના હકને આધારેજ સ્થાપિત હોય છે એમ તેને માટે માગણી કરવામાં આવે છે. ખળને આધારે તેમની ઉત્પત્તિ નથી એવું મનાવવાના હેતુથી તેમને વિષે પ્રાચીનતાના વિચાર જોવામાં આવે છે, અને પ્રાચીનતાના જુદો હક સ્થાપિત કરવામાં આવે છે. રાજકીય બાબતેમાં ન્યાય્ય શું તેના નિ યમાં
