________________
૨૮
યુરાપના સુધારાનો ઇતિહાસ.
દુનિયાની સામાન્ય સ્થિતિજ આ પ્રકારની છે, તેથી ચુરેપના સુધારાની સ્થિતિ દુનિયાની સ્થિતિનું આબેહુબ પ્રતિબિંબ છે; દુનિયાની વસ્તુસ્થિતિની પેઠેજ એ સંકુચિત, પ્રતિબંધક, કે સ્થાયી નથી, પરંતુ જેમ દુનિયામાં એકે એક તત્ત્વ ખીજા તત્ત્વાની સાથે સાથે તે તેથી પ્રગતિ પામતું. જોવામાં આવે છે તેમ આ સુધારાનાં તત્ત્વોને વિષે પણ છે. અમુકજ એક તત્ત્વના સંપૂર્ણ સુધારા જોવામાં આવે એવી સ્થિતિ યુરાપના સુધારામાંજ પ્રથમ દૂર થઈ; કારણ કે આ સૃષ્ટિની રંગભૂમિના ખેલમાં જેવી છે તેવી વિવિધતા પરિપૂર્ણતા, પરિપકવતા આ સુધારામાંજ પ્રથમ વિકાસ પામી.
ચુરાપના સુધારા, જો કહી શકીએ તેા સનાતન સત્ય કે ઈશ્વરેચ્છાને અનુલક્ષીને થયા છે; એની વૃદ્ધિ પણ દૈવેચ્છાનુસાર થાય છે. એના ચઢીઆ તાપણાનું આજ વ્યાજબી કારણ છે.
મન મહારાજ્યની પડતીની વખતે ચુરાપની સ્થિતિ કેવી હતી તે તપાસી, તે સમયની સંસ્થાઓ, પથે, વિચારા ને ભાવનાઓ તપાસી પ્રાચીન સમયમાંથી અર્વાચીન સમયના લોકાને વારસારૂપે કયાં કયાં તત્ત્વ પ્રાપ્ત થયાં છે તેનું આપણે શેાધન કરીશું.
સૌથી પહેલાં શમન મહારાજ્ય કેવું હતું તે તેનું બંધારણ કેવી રીતે થયું હતું તે આપણે બરાબર નજર આગળ લાવવું જોઈ એ.
આરંભમાં શમ શહેરીએના એક મહામંડળ સમાન હતું. શહેરની અંદર વસનારા લોકોને ઉપયાગી સંસ્થાઓના સમુદાયના હાથમાંજ રામની રાજસત્તા હતી.
માત્ર શમમાંજ આવી વસ્તુસ્થિતિ નહેાતી. આ સમયના ઇટાલી તરફ્ આપણું ધ્યાન ફેરવીશું તે ગેમની આસપાસ શહેર સિવાય, અર્થાત્ શહેરીઓનાં મઢળેાની સત્તા સિવાય, ખીજું કશુંજ જોવામાં આવતું નથી. તે વખતની પ્રજા માત્ર શહેરાને સમુદાયજ હતી. લૅટિન પ્રજા તે લૅટિન શહેરાના સમુદૃાય હતી. એજ પ્રમાણે અન્ય પ્રજાઓને વિષે હતું.
શહેર બહારનો મુલક આ વખતે કઈ હતાજ નહીં, અર્થાત્ હાલમાં
