________________
યુરોપના સુધારાને ઇતિહાસ.
પદ પણ ધારણ કરતા હતા. ધર્માધ્યક્ષ આમ ત્રણ પ્રકારનાં પદ ધરાવતા હતા; એક ધાર્મિક ને તેથી તદન સ્વતંત્ર; એક ફયડલ પદ્ધતિ પ્રમાણેનું આશ્રિતપદ ને તેથી તેઓ અમુક પ્રકારની સેવા કરવાને બંધાતા હતા; ને છેલું એક સામાન્ય પ્રજા તરીકેનું પદ, ને તેથી સર્વોપરિ રજસત્તાના તાબામાં રહેવાને તેઓ બંધાતા હતા. હવે આનું પરિણામ જુઓ. રાજાઓ, જેઓ ધર્માધ્યક્ષોના કરતાં સત્તા ભોગવવાની સ્પૃહા ઓછી રાખતા નહોતા, તેઓ પિતાના લોકિક અધિકારી પદનો બને તેટલો ઉપયોગ કરતા, ધાર્મિક સ્વતંત્રતા પર તરાપ મારતા, ધાર્મિક વૃત્તિ ઉઘરાવાતી તે પચાવી પાડવા, ધર્માધ્યક્ષોની પસંદગી કરતા વગેરે વગેરે. ધર્માધ્યક્ષે વળી પિતાની આશ્રિત કે પ્રજા તરીકેની ફરજોમાંથી મુક્ત થવા ધાર્મિક સ્વતંત્રતાની મદદ લેતા. તેથી એવું બનતું કે રાજાએ ધાર્મિક સ્વતંત્રતા છીનવી લેવા ને ધર્માધ્યક્ષો ધાર્મિક સ્વતંત્રતાનું સર્વત્ર અધિકારિત્વ સ્થાપવા હમેશ વળણ ધરાવતા.
પરિણામે બનાવોથી જણાયાં છે ને તે બધાથી કોઈ પણ અજ્ઞાત નથી. આ વાત રાજ્યાભિષેક ને ધર્મગુરુઓ અને રાજાઓના કલહમાં દષ્ટિગોચર થાય છે.
છેવટે, ખ્રિસ્તિ સમાજને રાજાઓ સાથે એક ત્રીજા પ્રકારને સંબંધ હતો. અશ્રદ્ધા ને પાખંડ મને દબાવવાને ને તેને માટે શિક્ષા કરવાની હકને એ દાવો કરતો, પણ આમ કરી શકવાનાં સાધન તેની પાસે કંઈ હતાં નહિ. શારીરિક બળની મદદ એ લઈ શકે તેમ હતું નહિ, કારણ કે તે એના તાબામાં નહતું. અશ્રદ્ધાને માટે કોઈને તિરસ્કારપાત્ર ગણ્યા પછી તેને ફરમાવેલી શિક્ષા અમલમાં આણવાની એની શક્તિ નહોતી. તે શું કરી શકે તેમ હતું? લૌકિક સત્તાની એ સમાજ મદદ માગતે, ને તેથી એક રીતે લૌકિક સત્તા પર આધાર રાખતો, ને તેના કરતાં ઉતરતી સત્તાવાળે ગણાતો હતે.
ખ્રિસ્તિ સમાજ ને લોકોની વચ્ચે કેવા પ્રકારનો સંબંધ છે ને સુધારા પર એની શી અસર થઈ છે તે બતાવી આપવાનું હવે બાકી રહે છે.
