________________
વિચારસ્વાતત્ર્યને ઇતિહાસ.
૨૧
(Lampesacus) જવું પડયું હતું. આ ખીજે સ્થળે તે સારા આદર સત્કાર પામેલે.
"C
,,
66
ધર્મ વિરૂદ્ધ વિચાર ફેલાવનારને જુલમના ભાગ થવું પડતું એ પુરવાર કરવા માટે ખીજાએ દાખલાઓ છે. પ્રેાટેગેારાસ નામના એક મહાન સાપ્રીસ્ટે “ દેવા વિષે ” એ નામનું એક પુસ્તક પ્રસિદ્ધ કર્યું. દેવા છે કે નહિ એ વાત મુદ્દિદ્વારા કાઇ જાણી શકે નહિ એવું પુરવાર કરવાને એ પુસ્તકના હેતુ હાય એમ ભાસે છે. તેના શરૂઆતના શબ્દો આ મુજબ હતા; દેવા વિષે મને પ્રશ્ન કરવામાં આવે તે તેએ છે કે નથી એ હું કહીશ નહિ. આ મામત આપણે જાણી શકતા નથી તેનાં એકથી વિશેષ કારણે છે. એક તે વિષયજ ગૂઢ છે અને બીજું મનુષ્યજીવન ઘણું ટુંકું છે.” પ્રેટેગેારાસ ઉપર પણ દેવિનંદક હાવાના આરેાપ મૂકવામાં આવ્યા હતા અને તેને પણ એથેન્સ છે।ડવું પડયું હતું. આમ છતાં નવીન વિચારાને ઉગતાજ દાખી દેવા માટે કાઈ ખાસ નિયમિત (દમન) પદ્ધતિ ન હતી. પ્રેાટેગારાસના ગ્રંથની નકલ એકત્ર કરી સળગાવવામાં આવી હતી; પરંતુ જે વિચારે ફેલાવવા ખાતર એનેક્સેગેારાસને શિક્ષા કરવામાં આવી હતી તેજ વિચારાથી ભરેલું એનેક્સેગારાસનું પુસ્તક એથેન્સના ચેાપડીઓવાળાઓની દુકાને સામાન્ય કિંમતે વેચાતું હતું. વળી ડાયેાનીઅસના માનમાં થતાં ઉત્સવા વખતે ભજવાતા નાટય પ્રયાગા ને કે કેવળ ધાર્મિક વિધિએ રૂપજ લેખાતા તેા પણ બુદ્ધિવાદીય વિચારાએ રંગભૂમિ પર પણ આક્રમણ કરવા માંડયું હતું. ચુરીપીડીસ (Euripides) નું હૃધ્ધ આ નવીન વિચારપદ્ધતિથી સંપૂર્ણ ર’ગાયેલું હતું અને તેનાં (Tragedies) કરૂણાંત નાટકનાં વલણ વિષે ભલે ગમે તે અભિપ્રાય બંધાય છતાં તે પેાતાનાં નાટકનાં પાત્રાને મુખે ધણા શાસ્ત્રવિરાધી વિચાર। જાહેર કરાવતા એટલું તે! આપણે કબુલ કરવું જ જોઇએ. એક સુપ્રસિદ્ધ રાજનીતિને તેના પર દેવનિંદા કરવાને આરે પ–મૂકી, ફેાજદારી કરી. પાંચમી
