________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યને ઇતિહાસ.'
૧૭૫ નીના ઈશ્વરવિદ્યાવિદે (Theologians) એ સખત વિરોધ દર્શાવ્યું. ૧૮૭૧ માં ડિસેન્ટ ઓવમેન “માનવાવતાર પ્રકટ થયું; મનુષ્યજાતિ હલકી જાતિઓથી વિકાસ પામી છે એ પુરવાર કરવા માટે એમાં સચોટ રીતે મનુષ્યોની વંશાવલી દેરવામાં આવી હતી, આથી જૂને પિકાર ફરી તાજો થશે. બાઈબલમાં લખ્યું છે કે ઈશ્વરે મનુષ્યને ઘડતાં તેને પોતાની જ આકૃતિ આપી. ડારવિન એવું પ્રતિપાદિત કરે છે કે મનુષ્ય વાનર નિમાંથી ઉતરી આવ્યો છે. ડારવિનના આ ઉદ્ધત શાસ્ત્રવિરોધથી પ્રાચીનમતવાદીઓ (Orthodox) ભડકી ઉઠયા હતા. નીચે આપેલા ગ્લૅડસ્ટનના શબ્દોમાં તેમની લાગણીઓને ચિતાર આપી શકાયઃ “ઉત્ક્રાંતિવાદને બહાને ઇશ્વરને સૃષ્ટિ ઉત્પન્ન કરવાની મહેનતમાંથી મુકત કરવામાં આવ્યો છે અને અવિચળ કાનુનોને નામે તેના શિરપરથી સૃષ્ટિ પર શાસન કરવાને ભાર દૂર કરવામાં આવ્યું છે. આમ સૃષ્ટિકર્તાના અને નિયંતાના કામમાંથી ઈશ્વરને છૂટો કરવામાં આવ્યો છે. સ્પેન્સરના કહેવા મુજબ ન્યૂટને ગુરુત્વાકર્ષણને સિદ્ધાંત શોધ્યો તે દિવસથી જ જગનિયંતાના કાર્ય ભારમાંથી ઈશ્વરને છૂટી મળી હતી. હાલ મનાય છે તે મુજબ ડારવિને જાતિઓની ઉત્પત્તિનાં પૂર્ણ કારણે નથી આપ્યાં એ વાત કબુલ રાખીએ તોપણ એનાં સંશોધનોથી કઈ અતિમાનુષી શક્તિ વિશ્વની સરજનહાર અને નિયંતા છે એ સિદ્ધાંત ભાંગી પડ્યું અને સજીવ, નિર્જીવ સમસ્ત સૃષ્ટિમાં સતત વિકાસ ચાલ્યા કરે છે એવા સમર્થ વિચારકોના અભિપ્રાયને ટેકે મળ્યા. બાવા આદમનાં પતન અને ઉત્પત્તિની કથાનાં નાનાં પ્રમાણે સામે આમ બીજું સફળ તીર છૂટયું હતું અને ઈશુના પ્રાયશ્ચિતથી થયેલા માનદ્ધારને સિદ્ધાંત રક્ષવા માટે એના આધારભૂત યહુદિકથા સાથે એને સંબંધ તોડવાને એક જ માર્ગ રહ્યા હતા.
કઈ પ્રકૃતિબાહ્ય અને અપાર બુદ્ધિ સામર્થ્ય સંપન્ન પ્રબળ વ્યક્તિએ કુદરતમાં સાધ્ય સાધનને સુયોગ કર્યો છે એ સિદ્ધાંતને
