________________
૧૨૪
બુદ્ધિવાદને વિકાસ.
પ્રકરણ ૬ .
The growth of Rationalism બુદ્ધિવાદને વિકાસ
(૧૭, ૧૮ અને ૧૯) ગત ત્રણ શતકથી બુદ્ધિ મંદ પરંતુ અવિરત ગતિએ ખ્રિસ્તી ધર્મની પૌરાણિક કથાઓ, (ખ્રિસ્તીઓનાં દેવદેવીઓનાં આખ્યાને )ની અવાસ્તવિક્તા પ્રકટ કરી, તથા ખ્રિસ્તી ધર્મને ઈશ્વરેક્ત ધર્મ હવાને દંભ ખુલ્લો પાડી, એ ધર્મની ખોટી મહત્તા ભૂંસી નાંખવાનું કામ આદરી રહી છે. બુદ્ધિવાદની પ્રગતિને ઈતિહાસ બે કાળમાં વહેંચાઈ ગયું છે. (૧) ૧૭–૧૮ મા શતકને કાળ અને (૨) ૧૯મા શતકને. ખ્રિસ્તી ધર્મ સાચે અને ઈશ્વર પ્રેરિત હોવાનું જે કાંઈ પ્રમાણે છે તેમાં ૧૭–૧૮ શતકના વિચારને અનેક અસંગત ઉક્તિઓ, અત્યંત વચન વિરોધ અને વિચિત્ર, મૂખમી ભરેલી વાત જણાઈ તેથી, તથા ખ્રિસ્તી પંથના પાલનમાં તેમને કેટલીક નૈતિક મુશ્કેલીઓ ભાસી તેથી, તે વિચારકેની ખ્રિસ્તી ધર્મ પરની આસ્થા ઉઠી ગઈ; અને તેઓ ખ્રિસ્તી ધર્મશાસ્ત્ર તથા તેના આધારભૂત ગ્રંથને સ્વીકારતા અટક્યા. આ ઉપરાંત, તે શતકમાં પ્રતિપાદિત થયેલાં અને સર્વેની જાણમાં આવેલાં વૈજ્ઞાનિક સત્યો પણ ખ્રિસ્તી ધર્મગ્રુતિની યથાર્થતા વિશે શંકા ઉપજાવવામાં સહાયભૂત થયાં. આ પ્રમાણે ૧–૧૮ શતકમાં ખ્રિસ્તી ધર્મમાં પ્રમાણુરૂપ મનાતી પૌરાણિક કથાની સત્તા વિચારને અસ્વીકાર્ય થવા માંડી હતી, અને બુદ્ધિવાદ ધીર, સ્થિર ક્રમથી પ્રગતિ કરતા તે હતે. ૧૯મા શતકમાં અનેક ક્ષેત્રમાં વૈજ્ઞાનિક શોધ થઈ; પરિણામે અસંસ્કારી અને અજ્ઞાનના યુગમાં અતિ શ્રદ્ધાળુ જનતાએ ઉભી કરેલી ખ્રિસ્તી ધર્મની કાચી ઈમારત પર વૈજ્ઞાનિક શોધ રૂપી ગેળીઓને મારે ચાલ્યો, તથા અત્યાર સુધી જે પવિત્ર લેખ (Sacred documents)
