________________
૬ ક્રોધપાપ
- ૧૮ પાપસ્થાનકોમાં છું પાપ ક્રોધ છે, સાતમું માન, આઠમું માયા અને નવમું લોભ છે. રસાનુબંધને લઇ કોઇમાં અનન્તાનુબંધી, બેઇમાં અપ્રત્યાખ્યાની, કોઈમાં પ્રત્યાખ્યાની અને કોઇમાં સંજ્વલન હોય છે. સારાંશ કે - ૪, અનન્તાનુબંધી ક્રોધ, માન, માયા, લોભ ૪, અપ્રત્યાખ્યાની, ક્રોધ, માન, માયા, લોભ. ૪, પ્રત્યાખ્યાની ક્ષેધ, માન, માયા, લોભ. ૪, સંજ્વલન ક્રોધ, માન, માયા, લોભ
આવી રીતે કષાયના અવાજોર ભેદ ૧૬ ની સંખ્યામાં થાય છે. આ ચારે ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ ઉત્તરોત્તર બળવાન છે. અર્થાત, ક્રોધ કરતાં અભિમાન કષાય, માન કરતાં માયા કષાય, અને માયા કરતાં લોભ કષાય વધારે સશકત છે. ગમે તે કારણે ઉત્પન્ન થયેલા અનન્તાનુબંધી કષાય જીન્દગીના છેલ્લા શ્વાસ સુધી પણ ટકી રહે છે. આના કારણે સમ્યકત્વ ઉત્પન્ન થઇ શકતું નથી, થયું હશે તો ટકી રહેવાની શકયતા નથી. અને આનો માલિક મરીને નરક્શતિમાં જાય છે.
અપ્રત્યાખ્યાન કષાયમાં રસની મન્દતા હોવાથી એક વર્ષે પણ તેનો આત્મા જાગૃત થાય છે. જેની સાથે કષાયો થયા હોય તેને 'મિચ્છમિદુક્કડમ' આપી આત્માને કષાય મુકત કરશે. આમાં સમ્યકત્વ પ્રાપ્ત થતાં પહેલા આયુષ્યકર્મ બંધાઈ ગયું હશે તો તિર્યંચગતિમાં જશે.
પ્રત્યાખ્યાન કષાયમાં રસની મન્દતરતા હોવાથી આવરણીય કર્મોને ખસી જવું પડે છે. પરિણામે ભાવી કાળમાં ફરીથી સમ્યકત્વ ભ્રષ્ટ થવું ન પડે તે માટે સ્થલ પ્રાણાતિપાતાદિનું વિરમણ (ત્યાગ) કરવાની ભાવોલ્લાસ ઉત્પન્ન થશે. ચાર મહિને પણ જીવોને ક્ષમાપના કરી આત્મજાગૃતિમાં આગળ વધશે. જેના કારણે આયુષ્ય પૂર્ણ કરીને મનુષ્યગતિ પ્રાપ્ત કરશે.
સંજવલન કષાયમાં રસની મદતમતા હોવાથી કષાયોનું શમન થતાં વાર લાગતી નથી. સંસારની માયાને પાપોત્પાદક, પાપવર્ધક અને પાપપરમ્પરક સમજીને તેનો ત્યાગ કરીને મહાવ્રતોને સ્વીકારવા જેટલી ક્ષમતા પ્રાપ્ત કરશે અને સ્વીકારેલા મહાવ્રતો ને યથાશક્ય, નિરતિચાર પાળીને, તથા સર્વે જીવોને ખમતખામણા કરી
