________________
(૫) ચંચલ - મન-વચન અને કયામાં પ્રવેશેલી વકતાપૂર્વકની ભાષા (૬) મલીન - આત્મા અને મનની મલીનતાથી બોલાતી ભાષા. (૭) વિરલ - કંઈક છુપાવીને મરતાં મરતાં બોલાતી ભાષા.
ઉપરાન્ત બીજાને ભ્રમમાં નાખે, શ્રોતાને કડવી લાગે, સ્પષ્ટતા વિનાની સંદિગ્ધ ભાષા, નિચિતાર્થ વિનાની ભાષા, તૂટતા શબ્દવાળી ભાષા, ઉદારતા વિનાની ભાષા, તુચ્છ શબ્ધવાળા ભાષા, ગન્દી ભાષા, બીજાના મર્મોને ભેદનારી ભાષા, અશ્લીલ ભાષા, રાગ-દ્વેષ અને ઈષ્યપૂર્ણ ભાષા, વૈરવિરોધને ઓકતી ભાષા, વાચાલ ભાષા, સમય વીત્યા પછી ભાષા, ગર્વિષ્ટ ભાષા આદિ બોલાતી ભાષામાં કયાંય પ્રાણાતિપાત, ક્યાય મૃષાવાદ, કંયાંય મૈથુન તો ક્યાચ પરિગ્રહ આદિના પાપો રહેલા છે. રાજ્યવિરુદ્ધ, દેશવિદ્ધ, સમાજ, ધર્મ તથા માનવતાની વિરુદ્ધ કર્મ કરનારા શું સત્યભાષા બોલતા હશે? માટે આવી ભાષા ગમે તેવી મધુરી હોય તો પણ મહાજનને પંડિતને, મહાપંડિતને પણ બોલવા લાયક નથી. હવે આપણે સમજી શકીએ એ કે - જુઠી ભાષા જુઠ જીવન અને જુઠો વ્યાપાર પોતાના આત્માને માટે કેટલો બધો નુકશાનકારક છે. સંખ્ય, અસંખ્ય જીવો સાથે અસત્ય વ્યવહારના મૂળમાં હિંસાદિ રહેલા હોવાથી તે જ્યારે બીજાઓને માટે જઠ બોલશે, જઠી સાક્ષી દેશે અથવા બીજાની વસ્તુને, આભૂષણોને જમીન કે જોર (પરસ્ત્રી) ને પચાવી દેવાના ભાવ રાખશે ત્યારે નિશ્ચિત છે કે સામેવાળાના ગુમ કે અગુમ શાપ લાગ્યા વિના રહેવાના નથી. ફળસ્વરૂપે દેવદુર્લભ માનવાવતાર, સુંદરતમ રૂપરાશિ મેળવ્યા પછી પણ મૂંગાપણ, બુદ્ધિમાં જડતા, મગજની વિકૃતિઓ, ઇન્દ્રિયોની કમજોરી, બોલી શકવાની અસમર્થતા, હલ્કી ગંદી ભાષા, મુખ તથા દૂતોની દુર્ગધતા, આદિ પૂર્વભવીય અસત્યભાષાના ફળો છે.
કન્યા, ગાય, ભૂમિ, પારકાની થાપણ અને જુદી સાક્ષી આદિથી સંબંધિત - અસત્ય ભાષા પણ છેડવી. લગ્નની ભૂમિકાને પ્રાપ્ત થયેલી કન્યાને માટે અસત્ય બોલવાથી તેની જીન્દગી બગડશે, સગપણ તૂટશે અથવા તેને રડી રડીને જીન્દગી પૂર્ણ કરવાનો અવસર આવશે. બીજાનું દ્રવ્ય, મકાન, આભૂષણનું ન્યાસાપહરણ કરવું એટલે કે – આપણી ખાનદાની કે બાપદાદાઓના વિશ્વાસે કોઈએ આપણે ત્યાં દ્રવ્યમકાનાદિ પણ મૂકી તેને લોભમાં આવીને પચાવી લેવાની ભાવનાથી સામેવાળાને મરવા જેવી અવસ્થા પ્રાપ્ત થશે. આ કારણે સૌનું અહિત કરનારું. વિશ્વાસઘાત
૪૩