________________
૫૬ ]
સાઠા કાલ
[ પરિ
*પ્રુદ્દીન વચ્ચે સત્તાસંધ ચાહ્યા. ખીજી તરફ ર્ગાજી અને ખડેરાવ વચ્ચે અલ્બનાવ થતાં એમની વચ્ચે ઝગડા થયા. ખ'ડેરાવના એક સરદાર કાન્હાજી તપકીરે સૌરાષ્ટ્ર પરની ચડાઈ દરમ્યાન વાંચળી(જુનાગઢ) પર હલેા કરી એને લૂટથુ (૧૭૪૭). રંગોજી અને ખડેરાવ વચ્ચેના સંઘર્ષ ઉગ્ર બનતાં, છેવટે ખંડેરાવે. રંગોજીને કેદ કર્યો તે એના ખારસદના કિલ્લા લઈ લીધા.૩૧ ટૂંક સમયમાં પેશવા બાલાજી બાજીરાવે પેાતાના પ્રતિનિધિને ગુજરાતમાં માઢ્યા, જે રંગોજીને લઈને દખ્ખણમાં પાો ફર્યો.
દરમ્યાન છત્રપતિ શાહુનું અવસાન થતાં પેશવા અને તારાબાઈ વચ્ચે સત્તા માટે સંધર્ષ જામ્યા. આ મુદ્દામાં દમાજીરાવ ગાયકવાડ પેશવા–વિરાધી હતા તેથી દખ્ખણમાં જે પક્ષ પેશવા–વિરેાધી હાય તે પક્ષે એ જવાનું પસંદ કરતા. દખ્ખણમાં રાજકીય કટાકટી સર્જાતાં તારાબાઈએ દમાજીરાવને પેાતાની મદદે આવવા નિમ ંત્રણ આપ્યું તે સમગ્ર મહારાષ્ટ્રને ‘ બ્રાહ્મણા ”(પેશવાએ)ની સત્તાપકડમાંથી છેડાવવા વિનંતી કરી. એ પરથી દમાજીરાવ મેટી ફોજ સાથે દખ્ખણમાં ગયા. પેશવા સાથેની પહેલી લડાઈ ખાનદેશમાં બહાદુરપુર ( ફેબ્રુઆરી ૧૮, ૧૭૫૧) ખાતે થઈ તેમાં દમાજીરાવને વિજય થયા. બીજી લડાઈ સાતારા પાસે થતાં (મા` ૧૫) એમાં એ હારી ગયા તે સુલેહશાંતિ કરવા માટે તૈયારી બતાવી. પેશવાએ એને સલામતીની ખાતરી આપી વાટાઘાટે કરવા એલાગ્યા. દમાજીરાવને પેશવાની છાવણીમાં જતાં ત્યાંનું વાતાવરણ જોઈ પેાતાને સપડાવવામાં આવ્યા છે એવું જાણતાં વાર લાગી નહિ, છતાં એ હિંમતપૂર્ણાંક પેશવા સમક્ષ આવ્યા. પેશવાએ દમાજીરાવ પાસે ગુજરાતની તમામ ખંડણીમાં અડધા ભાગ આપવાની કડક માગણી મૂકી. દમાજીરાવે ગુજરાત ઉમાબાઈ દાભાડેનું છે અને હું એમના સેવક છુ એવા જવાબ આપ્યા. આ જવાબથી પેશવાને સંતાષ થયા ન હતા.૩૨ ચાલુ વાટાઘાટા દરમ્યાન પેશવાએ દાજીરાવની છાવણી પર એકાએક હુમલા કરાવી ( એપ્રિલ ૩૦, ૧૭૫૧) બધુ લૂંટી લેવરાવ્યું, માજીરાવના ભાઈને કેદ કરવામાં આવ્યા. દમાજીરાવે બધુ લૂંટાયેલુ જોઈ, પેશવા પાસે જઈ, વિશ્વાસાત કર્યાંનેા ઠપકો આપી, પેાતાની પણ ધરપકડ કરવા કહ્યું. પેશવા એની તથા ઉમાબાઈ સહિત દાભાડૅ કુટુંબના અન્ય સભ્યાની ધરપકડ કરતાં અચકાયા નહિ ૩૩
દમાજીરાવ સાથે એના કારભારી રામચંદ્ર ખળવંત પણ કેદ હતા. કારભારીના ભાણા ખાલાજી યામાજીએ લશ્કરની મદદથી મામા રામચંદ્રના છુટકારા
