________________
શe ] ગાયકવાડનું રાજ્ય
[પ છ દરવાજા (રાયખડ, નદી પરને ખાનજહાન, જમાલપુર, દક્ષિણ તરફને બંધ દરવાજે, આસ્તડિયા અને પૂર્વમાં રાયપુર) દામાજીને ભાગે આવ્યા. રતનસિંહની વિદાય બાદ અમદાવાદ શહેરનો વહીવટ મુઘલો અને મરાઠાઓના દિશાસનથી ચાલે (૧૭૩–૫૩). મેમિનખાન ગુજરાતને સત્તાવાર સૂબેદાર બન્યું ને એણે પિતાના મૃત્યુ સુધી (૧૭૪૩) કુશળતાપૂર્વક વહીવટ ચલાવ્યું. એણે દાજીરાવ સાથે થયેલી સમજૂતીનું પાલન વફાદારીપૂર્વક છેક છેવટ સુધી કર્યું.
દભાજીરાવની તાકાત આ સમય દરમ્યાન ગુજરાત અને સૌરાષ્ટ્રમાં વધતી ગઈ. બેરસદ જીતી લેવામાં આવ્યું. ૧૭૪૧ માં ભરૂચનો કિલ્લે તેમજ નગર, જે નિઝામની જાગીર તરીકે હતાં તેને કબજે લેવા એણે ઘેરો ઘાલ્યો, પરંતુ નિઝામ તરફથી સંદેશે આવતાં વાટાઘાટ શરૂ થઈ ને સમાધાન થયું. દમાજીરાવને ભરૂચની મહેસૂલી અને જકાતી આવકનો ૨ ભાગ તથા જંબુસર, દેહજ અને કેરલ પરગણુંઓનું અડધું મહેસૂલ આપવામાં આવ્યું. પાછળથી સુધારે થતાં 3 જેટલું મહેસૂલ આપવામાં આવ્યું. ૧૭૫૨ માં પેશવા અને દભાજીરાવ વચ્ચે મહેસૂલ અંગે જે વહેંચણી થઈ તેમાં ભરૂચ અને એનું પરગણું ગાયકવાડના ભાગે રહ્યું, જ્યારે જંબુસર અને દેહજબારી વગેરે પેશવાને આપવામાં આવ્યાં.
મોમિનખાનના અવસાન (૧૭૪૩) પછી દિલ્હીની મુઘલ સરકારે મેમિનખાનના ભાણેજ ફીદાઉદ્દીનને સૂબેદાર નીમ્યો ને એના પુત્ર મુફતખીરખાન અને શેરખાન બાબીને એની મદદમાં રાખ્યા. દામાજીરાવના મદદનીશ રંગોજીએ અમદાવાદના સ્થાનિક રાજકારણમાં વધુ પડતો ભાગ લીધો તેથી ફીદાઉદ્દીન અને મુફતખીરખાને એને સપડાબે ને કેદ કર્યો તેથી તેઓને બોરસદ અને વિરમગામ આપવાનું રંગેજીને કબૂલ રાખવું પડયું. ફિદાઉદ્દીને મરાઠા તાબાના બધા ભાગો પર કબજો મેળવી પિતાની સત્તા સ્થાપી.૨૮ પરંતુ રંગેજી ફીદાઉદ્દીનની કેદમાંથી મુક્તિપૂર્વક નાસી છૂટયો ને બેરસદ પહોંચી ગયો. ત્યાં રહીને એણે ફીદાઉદીનને દયાજીરાવની માલમિલકતને નુકસાન કરવા બદલ બે લાખ રૂપિયાના વળતરની માગણી કરી અને પરિણામે વિશે ચેતવણી આપી.૨૯
બીજી બાજુ અમદાવાદમાં રાજકીય પરિસ્થિતિએ વળાંક લીધો. નવા સૂબેદાર તરીકે જવાંમર્દખાન (૧૭૪૩–૫) આવ્યો. રંગેજીએ પેટલાદ કબજે કયું (૧૭૪૩). દામાજીરાવના ભાઈ ખંડેરાવે અમદાવાદના મહેસૂલમાં પોતાના ભાઈને અગાઉની જેમ પુનઃ હિ મેળવી લીધે.•
૧૭૪૪ થી ૧૭૪૮ દરમ્યાન એક તરફ જવાંમર્દખાન અને બીજી બાજુએ
