________________
૨ જુ ] છત્રપતિ અને પેશવાએ...પૂર્વસંપર્ક [૪૫. મુઘલ સત્તાના અંતની પ્રક્રિયા ઝડપી બની. નિશ્ચિત કર્યા મુજબ દમાજી ગાયકવાડ તથા પેશવાના ભાઈ રઘુનાથરાવ(રાબા)નાં સંયુક્ત લકરોએ અમદાવાદ પર આક્રમણ કર્યું. તેઓએ ૪૫ દિવસના ઘેરા બાદ એપ્રિલ ૧૭૫૩ માં અમદાવાદ કબજે કર્યું. જવાંમર્દ ખાને ભદ્રનો કિલ્લે ખાલી કર્યો. એને પાટણની સૂબાગીરી ભોગવવાની છૂટ આપવામાં આવી. રાબાએ વિઠ્ઠલ શિવદેવને અમને દાવાદ શહેરના વહીવટકર્તા તરીકે નિયુક્ત કર્યો તથા થયેલી સમજૂતી પ્રમાણે રાબા અને દમાજીએ સૌરાષ્ટ્રના જુદા જુદા મહાલે પર મુલકગીરી-ચડાઈઓ કરીને પુષ્કળ રકમ એકઠી કરી તથા આ પ્રદેશમાં મરાઠાઓનું વર્ચસ સ્થાપ્યું. આમ ૧૭૫૪ સુધીમાં જૂનાગઢ વાડાસિનોર રાધનપુર પાટણ ખંભાત ભરૂચ તથા સુરત બાદ કરતાં ગુજરાતના બાકીના મેટા ભાગના પ્રદેશ પર મરાઠાઓનું આધિપત્ય સ્થપાયું.૧૫ અમદાવાદ ખયું અને પાછું મેળવ્યું
અમદાવાદ તાબે કર્યા બાદ ખંભાતના સૂબેદાર મોમીનખાનને પણ મરાઠાઓએ ખંડણી અને ચોથની રકમ આપવા ફરજ પાડી હતી આથી મોમીનખાન નારાજ થયો હતો અને એ અમદાવાદ કબજે કરવાની યોગ્ય તક શોધતો. હતો. દમાજી અને રાબા મુલકગીરી-ચડાઈઓ પર ગયા એને લાભ લઈને મોમીનખાને અમદાવાદ તાબે કરવાની યોજના ઘડી. અમદાવાદના મુખ્ય લકરી. અધિકારીઓ બ્રાહ્મણ શંભુરામ તથા રોહિલા સરદાર મુહમ્મદ લાલને મોટી. લાંચ આપીને મોમીનખાને ફોડ્યા. અમદાવાદની કેળી ટુકડીના મુખ્ય નેતા હરિને પણ સારી એવી રકમની લાંચ આપીને મામીનખાને પોતાના પક્ષે લીધો.
ત્યારબાદ અમદાવાદના એ સમયના મરાઠા વહીવટકર્તા રઘુની સપ્ટેમ્બર ૧૭૫૬ માં મુહમ્મદ લાલે હત્યા કરી. આ સંજોગોમાં પેશવાના પ્રતિનિધિ સદાશિવ દામોદર તથા ગાયકવાડના પ્રતિનિધિ સેવકરામનો અમદાવાદને બચાવવાનો પ્રયાસ સફળ થઈ શક્યો નહિ અને મોમીનખાને ઍકટોબર ૧૭૫૬ માં એને કબજે લીધો. આ બનાવ દર્શાવે છે કે મરાઠાઓ ગુજરાતમાં વિસ્તરી શક્યા હતા, પરંતુ પિતાની સત્તા દઢ કરી શક્યા ન હતા.
ઉપર્યુક્ત હકીકતની પેશવા બાલાજી બાજીરાવને જાણ થતાં એ ગુસ્સે ભરાયો અને પિતાના સેનાપતિ સદાશિવ રામચંદ્રને મોટા લશકર સાથે ગુજ રાતમાં મોકલ્યો તથા એણે દમાજીને એની સાથે જોડાવા આદેશ આપ્યો. દમાજી પણ તોપો અને લકર સાથે સદાશિવની સહાયે આભે. મોમીનખાને અમદાવાદના બચાવ માટે ભારે તૈયારીઓ કરી હતી. એણે એક વર્ષ ચાલે તેટલે
