________________
૨ જું]. છત્રપતિઓ અને પેશવાએ પૂવસંપર્ક [ જ વિલીનીકરણ સુધી ભોગવ્યું. અભયસિંહ ગુજરાતની આવી પરિસ્થિતિથી. કંટાળીને પિતાના મદદનીશ રતનસિંહ ભંડારીને અમદાવાદની સૂબાગીરી સુપરત કરીને મારવાડ જતો રહ્યો. એ અરસામાં દમાજીના એક લશ્કરી અધિકારી સમશેર-બહાદુરે ડભોઈ કબજે કરીને ત્યાં એક લેખ કેતરાવ્યા, જેમાં ડભોઈની. સમૃદ્ધિનું સુંદર વર્ણન છે. ગુજરાતમાં મરાઠાઓને આ સૌ પ્રથમ અભિલેખ
કહી શકાય. ૧૨
અમદાવાદમાં મરાઠાઓને વહીવટ
ઉમાબાઈએ દમાજીને દખણમાં બોલાવતાં એને મદદનીશ રંગેજી ગુજરાતના ઉપસુકાની તરીકે નિયુક્ત થયે એટલે મરાઠી આધિપત્ય ગુજરાતમાં ટકાવી રાખવાની જવાબદારી એને શિરે આવી. એણે આશરે ૧૫ વર્ષ સુધી સુંદર રીતે આ કામગીરી બજાવી. મરાઠાઓમાં કંથાજી કદમ પછી ગુજરાતમાં, એ સૌથી કાબેલ સુકાની હતો. ખંભાતને સૂબેદાર મોમીનખાન ગુજરાતનો સૂબેદાર બનવા માગતા હતા. મરાઠાઓની સહાય વગર આ શક્ય ન હતું એટલે એણે રંગોજી સાથે સમજૂતી કરી, જે અનુસાર મરાઠા પિતાને ગુજરાતનો સૂબેદાર બનાવવામાં સહાય કરે તેના બદલામાં મેમીનખાને અધુર અમદાવાદ મરાઠાઓને સુપરત કરવાનું તથા ગુજરાત-સૌરાષ્ટ્રના તમામ પ્રદેશમાંથી ચેથી ઉઘરાવવાનો મરાઠાઓના હક માન્ય રાખવાનું સ્વીકાર્યું, ત્યારબાદ મોમીનખાન અને મરાઠાઓનાં સંયુક્ત લશ્કરોએ અમદાવાદ પર આક્રમણ કર્યું. રતનસિંહ ભંડારીએ આશરે દસ માસ સુધી અમદાવાદનો બચાવ કર્યો. ત્યારબાદ સતત આક્રમણ સામે ટકવું અશક્ય લાગતાં એ નાસી છૂટો અને અમદાવાદ, મોમીનખાન હસ્તક આવ્યું. સમજૂતીની શરત અનુસાર મીનખાને દક્ષિણ અમદાવાદ મરાઠાઓને સુપરત કર્યું (૧૭૩૭). એક બે અપવાદો સિવાય આશરે ૧૬ વર્ષ (૧૭૫૩) સુધી અમદાવાદમાં મુઘલ સૂબેદાર અને મરાઠા સરદારનું સંયુક્ત શાસન ચાલુ રહ્યું. ૧૩ રંગેજીએ અમદાવાદનો વહીવટ એકંદરે ડહાપણપૂર્વક કર્યો તથા સૌરાષ્ટ્ર અને ઉત્તર ગુજરાતના ઘણા ખરા પ્રદેશમાંથી ચોથ ઉઘરાવી મરાઠાઓની ધાક બેસાડી; જો કે ૧૭૪૩ માં મોમીનખાનના મૃત્યુ બાદ ગુજરાતના સૂબેદારપદ માટે મુઘલ સરદારો વચ્ચે થયેલ સંઘર્ષમાં રંગેજીનો પરાજય થયો અને એને ટૂંક સમય માટે બોરસદ નાસી જવું પડયું, પરંતુ ત્યાર પછી તુરત જ ૧૭૪૪ માં પાટણના સૂબેદાર જવાંમર્દખાનને એણે ગુજરાતનું સૂબેદારપદ મેળવવામાં સહાય કરતાં, રંગેજીનું સ્થાન ફરી પૂર્વવત બન્યું, જે એણે ૧૭૪૮ માં દખ્ખણ પાછા ફરતાં સુધી ભગવ્યું. આમ આશરે
