________________
મરાઠા કાલ
[[ પ્ર. જનરલ તરીકે લોર્ડ વેલેસ્લી (૧૭૮૮ થી ૧૮૦૫)ની નિમણૂક થઈ. એણે
સહાયકારી યોજના” અમલમાં મૂકીને એક પછી એક મરાઠા સરદારોને હરાવ્યા. છેવટે પેશવાને પણ વસાઈની સંધિ (ઈ. સ. ૧૮૦૨) સ્વીકારવાની ફરજ પડી. મરાઠા રાજ્યની સ્વતંત્રતાને અંત આણ્યો. આમ છતાં ૧૮૦૩ માં બાજીરાવ ફરીથી પેશવાપદે આવ્યો. બીજે મરાઠા વિગ્રહ ૧૮૦૩ માં અંગ્રેજો અને મરાઠાઓ વચ્ચે લડાયો. અંગ્રેજો અને રઘુછ ભોંસલે વચ્ચે દેવગાંવની સંધિ થઈ, જેમાં ભેંસલેએ ઘણે પ્રદેશ ગુમાવ્યો. ત્રીજો અંગ્રેજ-મરાઠા વિગ્રહ ઈ.સ. ૧૮ ૦૪-૦૫ માં થયો. ઈ. સ. ૧૮૦૫ માં રાજઘાટ મુકામે સંધિ થઈ, જેમાં યશવંતરાવ હેકરે છે. પ્રદેશ ગુમાવ્યું. એના ઉત્તરાધિકારી મહારરાવ હેકરે અંગ્રેજોને શરણે જઈ સંધિ કરી (૧૮૧૮). ઈ. સ. ૧૮ ૦૫ સુધીમાં તો પેશવા સિન્ધિયા ભોંસલે હોલ્કર ગાયકવાડ ટીપુ સુલતાન કર્ણાટક ) અને નિઝામઅલી (હૈદરાબાદ) એમ એક પછી એક હિંદની સત્તાઓને અંગ્રેજોએ હરાવી એમના પ્રદેશમાં પોતાનાં આશ્રિત રાજ્ય સ્થાપી દીધાં. ચોથે અંગ્રેજમરાઠા વિગ્રહ ઈ. સ. ૧૮૧૮ માં લડાયે. આટીના યુદ્ધમાં પેશવા હાર્યો. ૧ લી જૂન ૧૮૧૮ ના રોજ પેશવા અંગ્રેજોને શરણે આવ્યો અને અસીરગઢની સંધિ થતાં પેશવાને સ્વતંત્ર રાજ્યને અંત આવ્યો.
૨. મરાઠા શાસકેના પૂર્વસંપર્ક અમદાવાદમાં મહારાષ્ટ્રના પેશવાઓની તથા ગાયકવાડની સત્તા ૧૭પ૩૫૮ દરમ્યાન સ્થપાઈ તે પહેલાં છેક ૧૬ ૬૪ થી મરાઠા શાસકો ગુજરાતમાં પગપેસારો કરતા હતા ને દ્રવ્ય તથા મુલક મેળવવા મથતા હતા. આની તબક્કાવાર રૂપરેખા અવલકીએ. ગુજરાત પરના પ્રાથમિક હુમલા
શિવાજીએ મરાઠાઓના સ્વતંત્ર રાજ્યની સ્થાપના કરીને મરાઠાઓની મહત્વાકાંક્ષાનો પાયો નાખ્યો. પિતે સ્થાપેલા સ્વતંત્ર રાજ્યને શત્રુઓથી રક્ષવા, એને દઢ કરવા તથા એને વિસ્તાર કરવા શિવાજીને નાણાંની જરૂર હતી. આ માટે એની નજર એ સમયના ભારતના સૌથી સમૃદ્ધ બંદર સુરત પર પડી અને એણે એને ૧૬૬૪ માં તથા ૧૬૭૦ માં એમ બે વખત લૂંટવું. આમાંથી શિવાજીને મુઘલ તથા અન્ય શત્રુઓ સામે જરૂર પડે તે લાંબા સમય સુધી લડવા માટે પૂરતાં નાણાં મળ્યાં. આ ઉપરાંત, મરાઠી ઈતિહાસકાર શ્રી સરદેસાઈ જણાવે છે તેમ, સુરતની લૂંટથી શિવાજીના અન્ય બે હેતુ પણ સિદ્ધ
