________________
• ]
મરાઠા કાલ
[ પ્ર.
બાદશાહ ઔરંગઝેબને પુત્ર અકબર બળવો કરી દખણમાં શંભુજીના આશ્રયે આવ્યો તેથી ઔરંગઝેબ પણ દખણમાં આવ્યું. ઈ. સ. ૧૬૮૪ થી શંભુજીએ ઔરંગઝેબ સામે રક્ષણાત્મક યુદ્ધ શરૂ કર્યું. સંગમેશ્વરમાં અચાનક છાપ મારી મુઘલેએ શંભુજીને કેદ પકડ્યો(૧૬૮૬) ને ૧૬૮૯ માં એનો વધ કરવામાં આવ્યું. છત્રપતિ રાજારામ (ઈ. સ ૧૬૮૯ થી ૧૭૦૦).
હવે રાજારામને છત્રપતિ તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યો. નવેમ્બર ૧૯૮૯ માં શંભુજીનાં પત્ની યેશુબાઈ, એનો બાળ પુત્ર શાહુ અને બીજા અનેક જાણીતા માણસ પકડાયા તેઓને ઔરંગઝેબને સોંપવામાં આવ્યાં. રાજારામે કુશળ સલાહકારે અને સેનાપતિઓની મદદથી ઔરંગઝેબની બધી યુક્તિઓ ઊંધી પાડવા માંડી. ૧૬૯૮ માં રાજારામે કચેરી સતારામાં રાખી, જે કે થોડા જ વખતમાં એણે સતારા ગુમાવ્યું. ઈ. સ. ૧૬૯૯ માં સુરત લૂંટવાની ઈચ્છાથી એ સિંહગઢ ગયો, પણ મુઘલના કારણે એને પાછા ફરવું પડ્યું. રાજારામ માંદો પડ્યો ને ૧૭૦૦માં મૃત્યુ પામ્યો. તારાબાઈ (ઈ. સ. ૧૭૦૦ થી ૧૭૦૭)
રાજારામના અવસાન પછી એનો પુત્ર કર્ણ ગાદી ઉપર બેઠે, પરંતુ બિમારીમાં એ અવસાન પામે, આથી રાજારામની પત્ની તારાબાઈએ પિતાના બીજા નાના(સગીર) પુત્રને “શિવાજી” (૨ ) નામ આપી ગાદીએ બેસાડવો ને એના વતી એ કારભાર કરવા લાગી. મુઘલ પાદશાહનાં છેલ્લાં વર્ષોમાં મરાઠાઓ મહારાષ્ટ્રની બહાર ભાળવા અને ગુજરાત સુધી સવારીઓ લઈ જવા લાગ્યા. મરાઠાઓએ બુરહાનપુર સુરત ભરૂચ અને પશ્ચિમ કિનારાનાં અનેક સમૃદ્ધ નગર લૂટયાં. દક્ષિણ કર્ણાટક ઉપર એમણે સત્તા સ્થાપી. દરમ્યાન ૧૭ ૭ માં ઔરંગઝેબ મૃત્યુ પામ્યો. છત્રપતિ શાહુ (ઈ. સ. ૧૭૦૭ થી ૧૭૪૯)
શાહ અને યેશુબાઈ તેમજ બીજા મુઘલના કેદી બન્યાં હતાં. શાહુને ૧૭ વર્ષ મુઘલ સાથે રહેવું પડયું હતું. ઔરંગઝેબના અવસાન પછી શાહુએ મુઘલ છાવણું છોડી. થડા વખતમાં ઔરંગઝેબને પુત્ર શાહઆલમ દિલ્હીની ગાદી ઉપર બેઠે. નવેમ્બર ૧૭૦૭ માં બેડ પાસે તારાબાઈના લશ્કર સાથે શાહને યુદ્ધ થયું તેમાં એ વિજયી નીવડ્યો. ૧૭૦૮ માં શાહુએ સતારામાં પિતાનો રાજ્યાભિષેક કરાવ્યું. તારાબાઈ અને એને પુત્ર સતારા છેડી પહાલા ગયાં.
