________________
૨૨ ]
મરાઠા કાલ
[પ્ર.
અમદાવાદના નાગર બ્રાહ્મણ કેશવસુત કેવળરામે સં. ૧૮૭૫( ઈ. સ. ૧૮૧૯)માં રચેલ હિંદી “ બાબી વિલાસ ” જૂનાગઢ રાધનપુર અને વાડાસિનેરના બાબીવંશના કાવ્યમય ઈતિહાસ છે. બાબીઓના મૂળ પુરુષ સૈયદ હજરત મુર્તજા અલી ખાનનો વંશવિસ્તાર આપી, શાહજહાંના સમયમાં બહાદરખાનજીએ ગુજરાતમાં પગદંડો જમાવવાને આરંભ કર્યો અને મેવાસના ભલેને હટાવી ખેડા વાડાસિનેર વગેરે તાબે કર્યો ત્યારથી તે નમામુદ્દીનખાનજીએ માજી ગાયકવાડ સામે મેરા માંડ્યો ત્યાં સુધી વૃત્તાંત આ અપૂર્ણ કૃતિમાં
આ સમયમાં જેન આચાર્યો અને સાધુઓ વિશે તેમજ જૈન અતિહાસિક અને ધાર્મિક પ્રસંગો વિશે કેટલીક કૃતિઓ રચાઈ છે, તે તત્કાલીન ધાર્મિક ઈતિહાસ માટે ઉપયોગી છે. ૧૦૪ અમદાવાદના નગરશેઠ શાંતિદાસનું ઈ. સ. ૧૮૫૪ (સં. ૧૯૧૦) સુધીનું વંશવૃક્ષ ફાર્બસ સભામાં સચવાયેલું છે. ૧૫ આનુષગિક મહત્વની બીજી ઐતિહાસિક રચનાઓ –મુખ્યત્વે ગુજરાતી અને થોડીક હિંદી એ સભાના સંગ્રહમાં છે અને ગુજરાતના વિવિધ પ્રદેશના તેમજ એનાં જુદાં જુદાં દેશી રાજ્યોના ઈતિહાસ માટે તથા આપણા રાજ્યના સાંસ્કૃતિક ઇતિહાસ માટે એ વિવિધ રીતે કામની છે. કેટલીક રચનાઓ કેવળ સ્થાનિક અગત્યની હોવા છતાં રસપ્રદ છે. સૌરાષ્ટ્રના ચારણી સાહિત્યમાં પ્રસ્તુત સમયમાં સ્થાનિક અગત્યની અનેક ઐતિહાસિક કે પ્રશસ્તિપ્રધાન કૃતિઓ રચાઈ છે પણ એ સર્વની રીતસરની સંકલના કે તપસીલ હજી થઈ નથી.
આ તે પ્રત્યક્ષ ઈતિહાસોપયોગી સાહિત્યની વાત થઈ, પણ આ કાલખંડમાં રચાયેલા વિપુલ ગુજરાતી સાહિત્યમાંના ઉલ્લેખે રાજકીય નહિ તે સામાજિક ઈતિહાસની રેખાઓ સ્પષ્ટ કરવામાં ઉપયોગ થાય એમ છે. સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયના સ્થાપક સહજાનંદ સ્વામી આ સમયમાં થઈ ગયા. ગુજ. રાતના ધાર્મિક-સામાજિક જીવનમાં એમનું પ્રદાન અવિસ્મરણીય છે. સહજાનંદનું અને સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયનું સાહિત્ય, આથી, ગુજરાતનું ધાર્મિકસામાજિક જીવન સમજવા માટે બહુમૂલ્ય છે.
પાદટીપ ૧. મિરાતે હમલી બે ભાગ અને પુરવણી) પ્રથમ, મુંબઈ મળે ઈ. સ. ૧૮૮૮-૮૯માં
પ્રગટ થયું હતું. પછી ગાયકવાડ ઓરિએન્ટલ સિરીઝમાં સૈયદ નવાબ અલી અને સી. એન. સેડનના સંપાદન હેઠળ ઈ. સ. ૧૯૨૭-૩૦ દરમ્યાન પ્રકાશિત થયું. એની પુરવણીનું અંગ્રેજી ભાષાંતર પણ પ્રસ્તુત બે વિદ્વાનો દ્વારા ઈ. સ. ૧૯૩૦માં
