________________
મરાઠા કાલ
૪૦૪].
[ પરિ. એજ્યુકેશન સોસાયટી, ઍગ્રિકલ્ચરલ ઍન્ડ હોર્ટિકલ્ચરલ સોસાયટી, વર્તમાનપત્રો, ચેમ્બર ઓફ કોમર્સ, વિકટોરિયા મ્યુઝિયમ ઍન્ડ ગાર્ડન્સ વગેરે અનેકવિધ સંસ્થાઓ અને પ્રવૃત્તિઓમાં એ સક્રિય પ્રત્સાહન આપતા. માહીમ અને વાંદરા વચ્ચેની ખાડી પરનો મેટ પૂલ (૧૮૪૧), સર જમશેદજી જીજીભાઈ હૉસ્પિટલ (૧૮૪૫) અને સર જમશેદજી જીજીભાઈ સ્કૂલ ઑફ આર્ટ ઍન્ડ ઇન્ડસ્ટ્રી (૧૮૫૭) એ એમનાં ચિરંજીવ સ્મારક છે. એમણે કરેલી ઉદાર સખાવતોની કદરરૂપે સરકારે એમને “સર” તથા “બેનેટ'ના ખિતાબ આપેલા. તેઓ ૧૮૫૯ માં મૃત્યુ પામ્યા ત્યારે મુંબઈની સમસ્ત પ્રજાને મહત્વના મેવડીની ખેટ પડી હતી. મુંબઈના ટાઉન હોલમાં એમનું બાવલું મુકાયું. " આ દરમ્યાન જામે જમશેદ, મુંબઈ વર્તમાન, મુંબઈ દુરબીન, સમાચાર દર્પણ અને પારસી પંચ જેવાં અનેક વર્તમાનપત્ર નીકળ્યાં હતાં, ગુજરાતીઅંગ્રેજી ડિકશનેરી છપાઈ હતી ને પારસી નાટક મંડળી સ્થપાઈ હતી. કાગળ બનાવવાનું કારખાનું સ્થાપવામાં પણ ગુજરાતી પારસીઓ મોખરે હતા.૪૬ માણેકજી નશરવાનજી પીટીટે (મૃ. ૧૮૫૯ ) કલાબાને દરિયો પૂરી ત્યાં ઊભી કરેલી નવી જમીન પર અનેક મકાન તથા કારખાનાં કાઢેલાં.
મુંબઈના આરંભિક વિકાસમાં ગુજરાતનાં અનેક હિંદુ કુટુંબોને પણ ગણનાપાત્ર ફાળો રહેલો છે. દીવના કાળ જ્ઞાતિના રૂપજી ધનજીના કુટુંબના શેઠ વરજીવનદાસ માધવદાસે માધવબાગનું પ્રસિદ્ધ મંદિર બંધાવ્યું. સર હરકિસનદાસ નરોત્તમદાસે મુંબઈમાં આરોગ્ય-ભવન, કપોળ હોસ્પિટલ અને કપાળ-નિવાસ જેવી ઈમારતે બંધાવી, ને સર મંગળદાસ નટુભાઈએ મેટી મંગળદાસ માર્કેટ બંધાવી, બે યુનાઈટેડ મિલ સ્થાપી મિલ-ઉદ્યોગને વિકાસ કર્યો ને હજાર મજુરને રોજીનું ક્ષેત્ર પૂરું પાડવું તેમજ કેળવણીના ઉરોજન માટે સ્કેલ શિપને પ્રબંધ કર્યો.૪૭
ખંભાતથી મુંબઈ આવેલા ઓશવાળ જ્ઞાતિના શ્રી અમીચંદે ઝવેરાતનો ધંધો કરે. એમના પુત્ર મોતીચંદ ઉર્ફે મોતીશા વહાણવટામાં સફળતા મેળવી અફીણના વેપારમાં પુષ્કળ પૈસે કમાયા હતા. એમણે કેટમાં હોળી ચકલામાં અને પાયધુની પર ગોડીજીનાં મંદિર બંધાવ્યાં. વળી ભાયખલા પુલ પાસે વિશાળ જમીન ખરીદી ત્યાં મોટું જૈન મંદિર બંધાવ્યું. જૈન સમાજે એમને
શેઠ” ની પદવી આપેલી. મુંબઈમાં લૂલાંલંગડા હેર માટે ઊભી કરેલી પાંજરાપોળ એ એમનું મહત્ત્વનું સ્મારક છે.૪૮ શેર બજારના સિંહ ગણાતા ખંભાતના શેઠ મણિલાલ જુગલદાસની જાહેર સેવાઓની કદર કરી સરકારે
