________________
૧ લું]. સાધનસામગ્રી
[ ૧૩ ખંભાતના એક અગત્યના મૃત્યુલેખ પરથી મરાઠા–ખંભાત રાજવી વચ્ચેની એક લડાઈની નિશ્ચિત તારીખ મળે છે. એમાં અપાયેલી વિગત મુજબ મીરઝા અમીનબેગ (મરાઠા સરદાર) રાધૂ સાથેની લડાઈમાં ૭ રબીઉઆખર હિ. સ. ૧૧૮૯(૭ જુન, ૧૭૭૫ )ના દિવસે ભરાયો એવો ઉલ્લેખ છે. ૬૯ “મિરાતે અહમદી ” જેવા પુસ્તકમાં આ લડાઈ વિશે ઉલ્લેખ હેવાનું જણાતું નથી એ આ શિલાલેખનું મહત્ત્વ દર્શાવે છે. આ સિવાય બીજા કોઈ ઉલ્લેખનીય બનાવની માહિતી આ લેખોમાં ઉપલબ્ધ નથી.
શિલ્પસ્થાપત્યના અભ્યાસ માટે ઈમારત બંધાવવાના ચોક્કસ સમયનિર્દેશ કરતા આ અભિલેખ અગત્યનું સાધન પૂરું પાડે છે એ એક હકીકત છે. અલબત્ત આ સમય પ્રમાણમાં અર્વાચીન હાઈ એ વિશે વધુ ઉપયોગી ના નીવડે એ પણ સાચું છે, છતાં જૂની ઇમારતના સમારકામનો નિર્દેશ કરતા લેખ આ બાબતમાં ઉપયોગી છે એ સ્વીકારવું જોઈએ. ખંભાતની સદે અવલ (અર્થાત ઇસ્લામની પહેલી સદી-ઈસવીના સાતમા-આઠમા શતક)ની મસ્જિદનું નવાબ મોમિનખાનના એક નોકર કે કર્મચારી દ્વારા હિ. સ. ૧૧૮૬( ઈ. સ. ૧૭૭૨-૭૩માં સમાર કામ થયું હતું એ એ મસ્જિદના ઈતિહાસ માટે ઉપયોગી લેખાય,• બીજી ઐતિહાસિક ઈમારતનો ઉલ્લેખ સુરતના “દર્યા મહેલને છે. ત્યાંના લેખ પ્રમાણે આ મહેલ હિ. સ. ૧૧૯૮( ઈ. સ. ૧૭૮૩-૪)માં સુરતના (બશી) નજમુદ્દીન દ્વારા નિર્મિત થયો હતો તેમજ એનું નામ ખુશિદનિગાહ (સૂર્ય–દૃષ્ટિ)' રાખવામાં આવ્યું હતું. આ ઉપરાંત ઇમારતોની તેમજ રજાઓ કે મકબરામાં દફન થયેલા અજ્ઞાત પુરુષોની એંધાણ કે જ્ઞાત પુરુષોની સાચી ઓળખ પણ આવા લેખો દ્વારા જ શક્ય છે. સ્થાનિક ઈતિહાસ માટે આ માહિતી અગત્યની ગણાય.
આ સમયના લેખ-સમૂહમાં અમુક ઇમારતના બાંધકામ-ખર્ચની રકમ આપતા પણ બેચાર લેખ સામેલ છે. વડોદરામાં હિ. સ. ૧૨૨૬( ઈ. સ. ૧૮૧૧)માં બંધાયેલા એક કૂવાનું ખર્ચ બે હજાર રૂપિયા આવ્યું હતું.ર. હિ. સ. ૧૨૩૦ (ઈ. સ. ૧૮૧૫)માં પાટણ (ઉ. ગુ.)માં સૈયદ હુસેન સાહેબની દરગાહમાં રંગમહેલ નામે ઓળખાતી ઈમારત અગિયારસો રૂપિયાના ખર્ચે બંધાઈ હતી.૭૩ આ આંકડાઓ પરથી આર્થિક સ્થિતિનો સહેજ ખ્યાલ આવી શકે.
આ લેખેની ભાષા ભારતના તત્કાલીન મુસ્લિમ શિલાલેખની જેમ મુખ્યત્વે
