________________
૧૦ મું ] ધર્મ-સંપ્રદાય
[૩૩૫ પશ્ચિમ હિંદમાં મિશનરી સેસાયટીના મુંબઈ ખાતેના પ્રથમ મિશનરી જૌનનું ગુજરાતી ભાષાંતર કર્યું. લંડન મિશનરી સેસાયટી તરફથી આવેલા રેવ. જેમ્સ રદીનર અને રેવ. વિલિયમ ફાઈવીએ પણ ગુજરાતી અનુવાદની શરૂઆત કરી.૫૧ એમણે કઈ મુનશીની મદદ લઈને ઈ. સ. ૧૮૧૭ માં હિંદી પરથી મૂસાનાં પાંચ પુસ્તક તેમજ ન કરાર અનુદિત ક્ય.
પાદટીપ ૧. કિશોરલાલ મશરૂવાળા, સહજાનંદ સ્વામી અથવા સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાય', પૃ.૬-૭ ૨. એજન. પુ. ૧૬ થી આગળ; દુર્ગાશંકર શાસ્ત્રી, “વૈષ્ણવ ધર્મને સંક્ષિપ્ત
ઇતિહાસ', પૃ. ૪૧૪-૧૭ છે. મશરૂવાળા, ઉપર્યુક્ત, પૃ. ૮૪-૮૫
૪. એજન, પૃ. ૫૩ ૫. એજન, પૃ. ૩૩-૩૪ ૧. એનાં કેટલાંક ઉદાહરણ માટે જુઓ એજન, પૃ. ૩૫-૩૭. ૧૭. એજન, પૃ. ૪૭. સુરત અને આસપાસના પ્રદેશમાં એ કાલે-પ્રવર્તતી અરાજકતા
દૂર કરી વ્યવસ્થા સ્થાપવામાં અરદેશરનું પ્રદાન બહુ મહત્વનું હતું. ઈ. સ. ૧૮રપ (સં. ૧૮૮૧)માં સહજાનંદજી સુરત આવ્યા અને શહેર બહાર રુસ્તમ બાગમાં મુકામ કર્યો ત્યારે અરદેશરે એમનું ભારે દબદબાથી સ્વાગત કર્યું. એનું વર્ણન સહજાનંદજીના શિષ્ય સ્વામી નિષ્કુળાનંદે “ભક્તચિંતામણિ” કાવ્યમાં કર્યું છે. સ્વામી સહજાનંદે પોતાની પાઘડી અરદેશરના માથે મૂકી એનું સંમાન કર્યું હતું. અરદેશરના પુત્ર જહાંગીરશાહના સસરાના કુટુંબના વંશજોએ આ પાઘડી સાચવી રાખી છે અને દર વર્ષે ભાઈબીજના દિવસે, બ્રાહ્મણ પાસે પૂજા કરાવી એ પાઘડી જાહેર દર્શન માટે ખુલ્લી મૂકવામાં આવે છે. ત્રીસેક વર્ષ પહેલાં આ લેખકે પણ સુરતમાં પાઘદર્શનના એ મેળામાં હાજરી આપી હતી. “ રાસમાળા” લખનાર એ. કે. ફેબ્સ સાથે દલપતરામ ઈ. સ. ૧૮૪૧ માં આ પાઘનાં દર્શન માટે આવ્યા ત્યારે કવિએ અરદેશરને નીચેના છંદમાં સ્મરણાંકિત કર્યો હતો – “ પદત્રાણ દિયે પ્રભુ પૂજન કે જબ ભ્રાત કી ભક્તિ ભલી લગિયાં, હનુમંત કુ તેલકદી દીની જબ સીય કી શુધ લીની બગિયાં, મહેતા નરસ કુ હાર દિયે, જબ જીભ મેં ભક્તિ ભલી લગિયાં, અરદેશર કુ દલપત્ત કહે, પરમેશ્વર રીઝી દીની પધિયાં',
(રતન માર્શલ, “અરદેશર કોટવાલ', પૃ. ૬૪-૬૫) અરદેશર કોટવાલ એ જમાનાનો એક ઉદાર પરગજુ અને પરાક્રમશીલ નર-વિશેષ હતો. અરદેશરના જીવન માટે તથા એ સમયના તથા એની પૂર્વેના યુગચિત્ર માટે
માર્શલનું પુસ્તક વાચનયોગ્ય છે. ૮. મશરૂવાળા, ઉપર્યુક્ત, પૃ. ૪૭
૯. એજન, પૃ. ૫૯ ૧૦. “ગુજરાતી સાહિત્યને ઈતિહાસ , ભાગ ૨, પૃ. ૬૨૮-૪૨
