________________
૧ ૩' ]
સાધન-સામથી
[ ૧૧
સીલના દરવાજા ખ'ધાવવાના ઉલ્લેખ છે. એકાદ લેખમાં એક સ્ત્રી દ્વારા એક સંતના રાજા પાસે યાત્રાળુએ તેમજ મુજાવરા માટે ભવનનુ નિર્માણ થવાની વિગત છે.પ૬ એત્રણ લેખ એક સંતના રાજાના કપાઉન્ડમાં યાત્રાળુએ માટે પ્રાર્થનાસ્થળ ( મસ્જિદથી ભિન્ન ) અથવાં વિરામસ્થાન ખંધાવવા બાબતના છે. પાણાના હાજ કે ટાંકાં બધાવવા અ ગેના પણ અએક લેખ મળ્યા છે.પ૭ રાજ્યાદેશ, ઉદ્યાન, મદ્રેસા, હમામ, વાવ વગેરેને લગતા એક પણ લેખ આ સમૂહમાં નથી.
આ લેખામાં ગુજરાતના તત્કાલીન ઇતિહાસ માટે અતિ મહત્ત્વની સામગ્રી મળતી નથી. આમ પણ ફારસી ભાષા ઉપરાંત મરાઠી ગુજરાતી અને અંગ્રેજીમાં મળતી વિપુલ સામગ્રી સાથે આ લેખામાં મળતી માહિતીની સરખામણી થઈ શકે નહિ, છતાં એ સાવ માહિતી વગરના છે એ કહેવુ પણ ઠીક ન ગણાય. આ લેખામાં વિશેષ કરીને સ્થાનિક-રજવાડાં શહેર કસ્બા કે ગામના પ્રતિ-હાસ માટે બીજા લિખિત સાધનેામાં ન મળતી માહિતી પણ મળી રહે છે. સ્થાનિક અગત્ય કે હોદ્દો કે એવા બીજા કોઈ અધિકાર ધરાવતા સંખ્યાબંધ પુરુષોના ઉલ્લેખ આ સાધન સિવાય બીજે કોઈ સ્થળે સાધારણ રીતે મળવાના ઓછા સભવ છે; દા. ત., ૧૭ મી સદીના ઉત્તરા, ૧૮ મી સદીના પૂર્વાધ તેમજ ઉત્તરાના પ્રારંભના દસકાના ખંભાત રાજકુટુંબનાં તથા ત્યાંના રાજ્યાધિકારીઓનાં જેટલાં નામ ત્યાંના મૃત્યુલેખામાં મળી રહે છે તે ખીજા પ્રાપ્ય કે પ્રકાશિત લિખિત સાધનેામાં ઉપલબ્ધ નથી. આમાંની ઘણી વ્યક્તિ ઈરાનથી આવેલી હાય એમ એમનાં નામ વગેરેની અપાયેલી વિગત દ્વારા જાણવા મળે છે. ઈરાનના સવી રાજવીએાના એક વિખ્યાત મંત્રી ખલીફા સુલ્તાનના એ પ્રપૌત્રો મીરઝા અબ્દુલ્લ્લાકી ( મૃ. હિ. સ. ૧૧૮૨=ઈ. સ. ૧૭૬૯ ) અને મીરઝા મુહમ્મદ ઝમાન (મૃ. હિ. સ', ૧૧૯૯=ઈ સ. ૧૭૮૫) ખંભાતમાં આવીને ત્યાં સ્થાયી થયા હોય એમ એમના મૃત્યુલેખા પરથી પ્રતીત થાય છે. ૧૮ આવા લેખો પરથી ઈરાન જેવા શિયાપથી દેશ સાથે એ જ પંચના ખંભાતના રાજવી રાજકીય નહિ, તે સાંસ્કૃતિક સંબંધો રાખતા હોવાનુ માલૂમ પડે છે.
સદરખાન ( મૃ. નજમુદ્દૌલા ( મૃ.
આવી ખીજી મહત્ત્વની વ્યક્તિઓમાં સુરતના નવાથ્ય હિ. સ. ૧૧૭૧=ઈ. સ. ૧૭૫૭-૫૮ ), ખંભાતના નૂરુદ્દીન હિ. સં. ૧૧૯૮=ઈ. સ, ૧૭૮૪), ખાનખાના નજમુદ્દૌલા નજમખાન ( મૃ. હિ. સં. ૧૨૦૪=ઈ. સ. ૧૭૯૦) તથા ભૂજના ( જમાદાર ) તેહમુહમ્મદ
