________________
સાહિત્ય
૧. આપી જેમાં ભાટચારણની કવિતા જેવો જુસ્સો જોવા મળે છે. ગુરુશિષ્ય સંવાદરૂપે ચાર ખંડમાં રચાયેલ “તત્વસાર ” નામને ૩૯૧ પદોને ગ્રંથ એના ઉચ્ચ પ્રકારના વેદાંતજ્ઞાનની પ્રતીતિ કરાવે છે. ૧૪ સલદાસ મહાત્મા (ઈ. સ. ૧૭૬૧ માં હયાત)
સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયને મુક્તાનંદના બાલ્યકાલ સાથે સંબંધ ધરાવનાર આ મહામાની ઈ. સ. ૧૭૬૨ માં રચેલી “ભગવદ્ગીતા” “ભાગવત, સ્કંધ ૨ જે ” “ મકટીનું આખ્યાન ” “હરિનામ લીલા' ઉપરાંત “ગુરુગીત ''
ધોળ અને સમસ્યાઓ” વગેરે જાણવામાં આવ્યાં છે, જે અપ્રસિદ્ધ છે. ૧૫ કાલિદાસ (વસાવડને) (ઈ. સ. ૧૭૬૧-૧૭૭૬ માં હયાત)
સૌરાષ્ટ્રના વસાવડ(તા. ગોંડલ)ને નાગર ગૃહસ્થ કાલિદાસની પ્રલાદાખ્યાન” (ઈ. સ. ૧૭૬૧), “સીતાસ્વયંવર' (ઈ. સ. ૧૭૭૬): અને “ધ્રુવાખ્યાન' (૬૦ ચંદ્રાવળાનું ) આ ત્રણ આખ્યાન-કાવ્યરચનાઓ જાણવામાં આવેલી છે. “ દ્રૌપદી વસ્ત્રાહરણ” નામની આઠ કડવાંની રચના કઈ કાલિદાસની છે, એ આ જ હોય એમ લાગતું નથી.' કેશવ (ઈ. સ. ૧૭૭૬ માં હયાત)
આ આખ્યાનકારની “પુરુષોત્તમ માહા” ઈ.સ. ૧૭૭૬ ) ૪૫ કડવાંની આખ્યાનકતિ છે. એ સુરતનો સારસ્વત બ્રાહ્મણ હતો. બાપુ ગાયકવાડ (ઈ. સ. ૧૭૭૯-૧૮૪૩)
વડોદરાના એક મરાઠા સરદારને આ પુત્ર (ઈ. સ. ૧૭૭૯ માં જન્મે હતે. એને ગોઠડાના ધીરા ભગતને સંગ થતાં જ્ઞાનના પંથે એ પ. વડોદરા માં રાજ્યની નોકરી કરતાં કરતાં એણે ઘણું જ્ઞાનમાર્ગીય પદોની રચના કરી. ૧૭ ગોવિંદરામ વૈષ્ણવ (ઈ. સ. ૧૭૮૧-૧૮૧૪માં હયાત) | ભરૂચ જિલ્લાના આમોદના આ સહસ્ત્ર ઔદીચ્ય બ્રાહ્મણને “કલિજુગને ધર્મ ‘(ઈ.સ. ૧૭૮૧) તેમજ પ્રેમભક્તિ” “ઉમિયાશિવસંવાદ” “અલીખાં પણ” “નરસિંહ મહેત” “રાવણ ને વિભીષણ” અને ઉપદેશ વગેરે વિશે ચંદ્રાવળા છંદનાં કાવ્ય જાણવામાં આવ્યાં છે. ૧૮ થેડી વ્રજભાષાની રચના પણ એની મળે છે. પ્રાગે (ઈસ. ૧૭૮૨ માં હયાત).
પ્રીતમ અને ધીરાને પગલે પગલે જ્ઞાનમૂલક રચના આપનારા પ્રાગપ્રાગજી–પ્રાગદાસની જ્ઞાન તેમજ ભક્તિથી ભરેલી પદ-રચનાઓ વિપુલપણે જાણ
