________________
રાજ્યતંત્ર
[ ૨૬૯ તથા બીજી બાજુ “છત્રપતિ ” લખાતું. શિવરાય રૂપિયાને ઉલેખ મળે છે. પણ એ ઉપલબ્ધ થયા નથી. ૧૩
શ્રી સિકકા ઉપર દેવનાગરીમાં “શ્રી” લખેલું હોય છે. લખાણ ફારસીમાં હોય છે. ચાંદેરી રૂપિયા ઉપર ફારસી લખાણની વચ્ચે પાંચ ટપકાં તથા એક અલ્પવિરામ ચિહ્ન જેવું કશાળનું નિશાન હોય છે. ૧૪ ગણપતિ-સિકકા ઉપર, ફારસી લખાણ સાથે નાગરી “” હોય છે. ૧૫ વડોદરાના ગાયકવાડના સિક્કા
ગુજરાતમાંથી અનેક સ્થળોએથી ગાયકવાડના સિક્કા મેટી સંખ્યામાં મળે છે અને એ વિવિધ પ્રકારના હોય છે. સયાજી ૧ લા(૧૭૭ી૧૭૭૮ )થી અગાઉના મળતા નથી. એને રૂપિયો સિયાશાહી કહેવાતો, પરંતુ, પછીથી રાજ્યરક્ષક ફતેહસિંહના બીજા નામ બાબાસાહેબ ઉપરથી એ બાબા શાહી કહેવાયો. ચાંદીના અરધા, પાવ તથા બે આના પણ આ પ્રકારના હતા. તાંબાનો સિક્કો પૈસે કહેવાતો. બ્રિટિશ રૂપિયો ચલણમાં આવ્યા ત્યારે સો બ્રિટિશ રૂપિયાના જુદા જુદા સમયે ૧૧૨ થી ૧૨૦ બાબાશાહી મળતા. એમાં ચાંદીનું પ્રમાણ ૨૪ વાલ હતું, જ્યારે બ્રિટિશ રૂપિયામાં ૨૩ વાલ હતું, છતાં કિંમત ઓછી હતી, કારણ એનું વજન ઓછું હતું. મુખ્ય બાજુએ અકબર બીજાનું નામ, ખિતાબો તથા હિજરી વર્ષ ફારસીમાં લખાતાં. બીજી બાજુએ બે નાગરી અક્ષર લખાતા, જેમાં પ્રથમ રાજ્યકર્તાના નામને પ્રથમાક્ષર તથા બીજે ગાયકવાડને પ્રથમાક્ષર “ગા” હતો. એક વધારાની ઊભી લીટી આ બને અક્ષરે બાજુએ આલેખાતી. “માનુસ ફોર્મ્યુલા', ટંકશાળનું નામ (ફારસીમાં) તથા રાજ્યચિહ્ન તરીકે કટાર દર્શાવાતી. રૂપિયા ૧૭૦ ગ્રેઈન વજન તથા ૮૫ વ્યાસના તથા પૈસા ૧૫૦ ગ્રેઇન વજનના તથા •૭ થી ૭૫ ઈચના હતા. ૧૭
ઈ.સ. ૧૮૦૦ માં આણંદરાવ ગાયકવાડ ગાદીએ આવ્યા. એને બાબાશાહી રૂપિયા ઉપયુક્ત પ્રકારના જ હતા. તથા જા જા અક્ષર ઉપરથી ઓળખી શકાતા. વિશિષ્ટ ચિહ્ન તરીકે કટાર ધ્યાન ખેંચાય તેમ દર્શાવાતી. પૈસા લંબચેરસ પ્રકારના પણ હતા (૧૫૧; ૫૦ થી ૭૨).૧૮ દેશી રાજ્યોના સિક્કા
મુઘલ મરાઠા તથા બ્રિટિશની વિવિધ સત્તા વચ્ચે કેટલાક દેશી રાજાઓ પિતાના સિકકા પાડવા લાગ્યા. એમણે શરૂઆતના સિક્કાઓ ઉપર બાદશાહનું નામ તથા ખિતાબે ચાલુ રાખ્યા, પરંતુ વધારામાં પિતાના રાજ્યનું
