________________
→ ]
સમકાલીન રાજ્ય
[ ૨૨૭
અંગ્રેજાએ એક બેટ ઉપર મુકામ કરી ત્યાંથી ભરૂચ પર મારા શરૂ કર્યો તે સામેથી નવાબી મારા પણ શરૂ હતા. જોરદાર મારાથી ભરૂચના કોટમાં ગાબડાં પડ્યાં, આ જોઈ અંગ્રેજી ટુકડી હાડીએ દ્વારા આવવા ચાહતી હતી, પણ ન`દાના સખત વહેણને કારણે વધુ પશ્ચિમ તરફ ખેંચાઈ ગઈ, દરમ્યાન નવાબને મારા તે ચાલુ જ હતા. એક ગેાળા અંગ્રેજોના દારૂખાના પર પડતાં બધુ દારૂખાનું સળગી ગયું. ચોમાસાની શરૂઆત હાઈ અંગ્રેજ સૈન્ય સુરત પાછુ ચાલ્યું ગયું. ગાયકવાડના ઉપકાર માની નવાએ એને વડાદરા જવા અનુમતિ આપી.
ઝગડાનું સમાધાન કરવા માટે નવાને મુંબઈ લાવવામાં આવ્યા અને ત્યાં એનું ઘણું સંમાન કરવામાં આવ્યું. વાટાઘાટ પછી ભરૂચના જંગ વખતે અંગ્રેજોનું દારૂખાનું સળગી ગયું હતુ. તેના બદલા વગેરે તરીકે ચાર લાખ રૂપિયા નવાબે ભરવાનુ નક્કી થયું. નવાબની એ માટે શક્તિ નહોતી એટલે લલ્લુભાઈપ નામના વણુકની સલાહ પ્રમાણે લશ્કર એણે એવું કરી નાખ્યું અને વસ્તી પર કરવેરા નાખ્યા. એ એવા ભારે હતા કે પ્રજા આપી શકે નહિ. લાકાતેા પ્રિય નવાબ આમ લલ્લુભાઈની સલાહને કારણે તદન અપ્રિય ચઈ પડયો. લલ્લુભાઈની સલાહથી સ્ત્રીઓનાં ધરેણાં અને નવાબની રૂપાની પાવડી વગેરે ભરેલી એક પેટી મુંબઈથી નાણાં વસૂલ કરવા આવેલા માલી નામના અમલદારને આપવામાં આવી. અંગ્રેજ અમલદાર આ અપમાનની ફરિયાદ કરવા મુંબઈ ગયા. ત્યાંથી ભરૂચના નવાબને સજા કરવા અંગ્રેજ લશ્કર આવ્યું. નવાબના ચુનંદા માણુસાએ પ્રબળ સામના આપતાં વેડરબન નામનેા અંગ્રેજ અમલદાર માર્યો ગયા. અંગ્રેજ સૈન્ય મુંબઈ જવા તૈયારી કરતું હતું ત્યાં લલ્લુભાઈએ કહેણુ મેકહ્યું કે નવાખ પાસે ૭૦૦ જેટલા જ સૈનિકે છે તેથી નાઉમેદ ના થાએ. અ ંગ્રેજોએ કિલ્લા ઉપર તાપમારા કરી પાડેલાં ગાબડાં દ્વારા પ્રવેશ કર્યાં. ૩૬ કલાક બચાવ કર્યો પછી નવાબનેા સંપૂર્ણ પરાજય થયા. લલ્લુભાઈની સલાહથી નવાબ આમેાદ તરફ ગયા. બીજી બાજુ લલ્લુભાઈ પાછળ ગયા ને આમોદના ઠાકરને અંગ્રેજો વિરુદ્ધ નવાબને આશા ન આપવા સલાહ આપી, નવાબ ત્યાંથી દેહવાણુ(તા. ખેરસદ)ના કાળી રાજવી પાસે ગયા, જ્યાં એને આશ્રય મળ્યા. ૧૭૭૨ ની આખરમાં અંગ્રેજોએ આમ ભરૂચ લીધું. નવાબને પુત્ર એકદીખાન ઇંગ્લૅન્ડ ગયા૫૪ અને ત્યાં અરજ−હેવાલ કર્યો પછી ૧૭૯૪ માં એને અને એના ત્રણ ભાઈઓને માસિક રૂા. ૨૦૦/- લેખે આપવાના નિય કરવામાં આવ્યેા. આ હક્ક ત્રણ પેઢી સુધીના પાછળથી ર્યાં હતા. એ સાથે નવાબની જપ્ત થયેલી મિલકતના
