________________
સમકાલીન રાજે
[ ૨૨૫
ઈ.સ. ૧૮૦૨ માં પેશવા અને અંગ્રેજો વચ્ચે વસઈના કેલ-કરાર થયા ત્યારે ખંભાતને લગતા પેશવાના બધા હક્ક કંપની સરકારને મળ્યા.
ઈ.સ. ૧૮૦૬ માં બાલાજી આપાજીએ કાઠીઓને તાબે કરવાથી ખંભાતના હાકેમોએ સાબરમતીના પૂર્વ કાંઠે બચાવનાં જે સાધન ઊભાં કરેલાં તે નકામાં ગયાં, એટલે પેલાં છ ગામ પરત લેવાની તજવીજ શરૂ થઈ. આ વિશે હુકમ મળતાં મહીકાંઠાનો વહીવટ કરતા બાપુ કાશીએ ખંભાત પરગણાનાં બીજાં ઘણાં ગામોમાંથી નાણાં ઉઘરાવવાના મુચરકા લેવા માંડયા. ખંભાતના નવાબે મુંબઈમાંની અ ગ્રેજ સત્તાને અરજ કરતાં વડોદરામાં રેસિડન્ટ તરીકે આવેલા મેજર (પછીથી કર્નલ) વૌકરે એવું સમાધાન કરાવી આપ્યું કે ખંભાતે વડોદરાનું વાજબી લેણું ચૂકવી આપવું અને વડોદયાએ ખંભાતનાં ગામમાંથી લીધેલા મુચરકા પરત કરી દેવા.
આ પછી તે અંગ્રેજોનું ગુજરાતમાં વર્ચસ વધતું ચાલ્યું અને કંટાબખેડા એસરતા ચાલ્યા. જ્યાં ક્યાંય કાંઈ થતું તેમાં અંગ્રેજ સત્તા મધ્યસ્થ બનતાં સરળતાથી સમાધાન થઈ જતાં. પરિણામે ઈ.સ. ૧૮૧૮ માં કંપની સત્તાએ ગુજરાત પર સંપૂર્ણ પ્રભુત્વ પ્રાપ્ત કર્યું ત્યાં સુધીમાં ખંભાતને લગતે કઈ બનાવ બન્યો નહિ. પહેલાં ખંભાતમાં જુદે રેસિડન્ટ રહેવો શરૂ થયેલ તે પણ હવે રાખો બંધ કર્યો અને ખેડાના કલેક્ટરને ખંભાત રાજ્યને પોલિટિકલ એજન્ટ કરાવવામાં આવ્યો. '
૧૬, ભરૂચની નવાબી ઈ.સ. ૧૭૨૨ માં નિઝામુભુલ્લે દિલ્હીની દીવાનગીરી છોડી ત્યારે બાદશાહ મહમૂદશાહે એને ભરૂચની જાગીર આપી ત્યારથી ભરૂચમાં સ્થાયી પ્રકારનું મુસ્લિમ શાસન શરૂ થયું હતું. એણે ભરૂચમાં અબ્દુલ્લા નામનો વહીવટદાર નીમ્યો. ઈ.સ. ૧૭૩૬ માં નિઝામુલ્યુકે અબ્દુલ્લાને “નેકઆલમખાન નો ઈલકાબ આપ્યો તે જ વર્ષથી એ ભરૂચનું રાજ્ય સ્વતંત્રપણે ચલાવવા લાગ્યો. ભરૂચના સ્વતંત્ર નવાબોમાં આમ એ પહેલે નવાબ હતો, ઈ.સ ૧૭૩૮ માં એને અવસાન થતાં અને બીજો પુત્ર મીરઝાબેગ “નેકમીલખાન અને ઈલકાબ ધારણ કરી ગાદીએ આવ્યું. એના સમયમાં ઈ.સ. ૧૭૪૧ માં દમાજી ગાયકવાડે ભરૂચને ઘેરો ઘાલ્યો ત્યારે મીરઝાબેગ એને પ્રતીકાર કરવા તૈયાર થયો અને લશ્કરી સહાય માટે નિઝામુદ્રમુકને લખ્યું એટલે નિઝામુમુકે દમાજીને લખ્યું કે ભરૂચ અમારી માલિકીનું છે માટે ખસી જાઓ. દમાજીને પત્ર મળતાં એને ઘેરે ઉઠાવી લીધો. ઈ-૭-૧૫
