________________
ખડ ૧
પ્રાસ્તાવિક
પ્રકરણ ૧
સાધન-સામગ્રી
૧, મરાઠી અને અંગ્રેજી દફતરે ગુજરાતમાં મરાઠાઓનાં પ્રવેશ, સત્તા-સ્થાપન અને રાજ્ય-અમલ અંગેનાં એતિહાસિક આધારસાધન વિવિધ પ્રકારનાં છે. ગુજરાતના મરાઠા કાલના ઈતિહાસ માટે એ ઘણાં ઉપયોગી છે.
પહેલાં મરાઠી આધારે જોઈએ. પેશવાનાં દફતરામાંથી ખ્યાતનામ મરાઠા ઈતિહાસવિદ્દ ગોવિંદ સખારામ સરદેસાઈએ મહત્ત્વ ધરાવતા કાગળપત્ર પસંદ કરી એનું સંપાદન ૪૫ જેટલા ભાગોમાં પેશવે ઉતરતુન નિવેદ વદ્ નામે કર્યું છે. ને એ ભાગો Selections from Peshwa Daftar તરીકે જાણીતા છે. એ ભાગો પૈકી ગુજરાત સાથે સંબંધ ધરાવતા ભાગોમાં નં. ૧૨, ૧૩, ૧૪, ૧૬, ૩૪, ૪૩ અને ૪૫ ઉપયોગી છે. નં. ૧૨ માં સેનાપતિ દાભાડે અને ગુજરાત પરનો વિજય, નં. ૧૩ માં મરાઠાઓનો માળવામાં પ્રવેશ, નં. ૧૪માં ઉત્તર ભારતમાં મરાઠાઓના વિજય, નં. ૧૬ અને ૩૪માં મરાઠાઓની વસાઈ પરની ચડાઈઓ, નં. ૪૩ માં પેશવાકાલ (૧૭૨૭-૧૭૯૭) દરમ્યાનની સામાજિક અને ધાર્મિક બાબતે તથા નં. ૪૫ માં મરાઠા વહીવટને લગતા દસ્તાવેજો આપવામાં આવ્યા છે.
લોટ(દક્ષિણ ગુજરાત)માં મરાઠાઓની સત્તા વિશે મરાઠી દફતરને સંગ્રહ જે માટી તિહાસિ સેવ બે ભાગમાં વિદ્યાનંદ સ્વામી શ્રીવાસ્તવ સંપાદિત કર્યો છે. પહેલા ભાગ (૧૬૭૦–૧૮૧૮)માં લાટમાં મરાઠી સત્તાને ઉદય અને પતન તથા મરાઠાઓના વાંસદાના ચૌલુકયો સાથેના સંબંધ વિશેનાં
ઈ-૭-૧
