________________
૫ મું ] પેશવાઈ સત્તાની પડતી
[૧૫૧ પિતાનાં ખાસ માણસ રાખ્યાં હતાં. મુંબઈ સત્તાની વહીવટી કાઉન્સિલના ગુપ્ત હેતુઓ અને ઠરાવોની એને માહિતી મળતી રહે એવી વ્યવસ્થા ગોઠવી હતી.
ગંગાધર શાસ્ત્રીને બ્રિટિશ રેસિડેન્ટના ટેકાથી જે રીતે અભ્યદય થયે હતો તે આનંદરાવ અને ગેવિંદરાવના જૂના નેકરાને ગમતું ન હતું. તેઓ શાસ્ત્રીને વચ્ચે આવી પડનાર અનિચ્છનીય વ્યક્તિ તરીકે ઓળખતા. જે શાસ્ત્રીને પુણેના એને સોંપવામાં આવેલા કાર્યમાં સફળતા મળે તે એ કાયમ માટે મુખ્ય મંત્રી બની રહે અને જે એને નિષ્ફળતા મળે તે એને વડોદરા પાછા બોલાવવામાં આવે એવી સ્થિતિ હતી. વાટાઘાટો માટે શાસ્ત્રીએ પેશવા સમક્ષ કેટલીક દરખાસ્તો મૂકી (સપ્ટેમ્બર ૧૮૧૪) તે નાણાંકીય બાબતો સંબંધે હતી. પેશવા પિતાના હક્કદાવા માટે ૫૦ લાખનો સ્વીકાર કરશે અને વર્ષે ૮ લાખના હિસાબે પાંચ વર્ષ માટે ઈજારાની મુદત લંબાવી આપશે એવી અપેક્ષા રાખી હતી, પરંતુ પેશવાએ એ દરખાસ્તોને સ્વીકાર કર્યો નહિ અને અમદાવાદનો હવાલે યંબકજી ગળેને આપો (ઓકટોબર ૨૩, ૧૮૧૪).
બીજી બાજુએ વડોદરામાં ફરસિંહરાવે અમદાવાદના ઈજારા સંબંધમાં વિરેાધી ભાગ ભજવનાર તરીકે સીતારામને કેદમાં નાખ્યો, જેથી એ હવે પછી વધુ ભાગ ભજવી ન શકે. ૩
પેશવાએ રેસિડેન્ટ એલિફન્સ્ટનની મુલાકાત લઈ, ગાયકવાડના રાજ્ય માટે દીવાન નીમવાને પિતાને હકક છે એવું જણાવી સીતારામના ગુણોની ભારે પ્રશંસા કરી, એની તરફેણ કરી અને ગંગાધર શાસ્ત્રી માટે તિરસ્કૃત વલણ બતાવ્યું. પોતાને વડોદરાના આંતરિક મામલામાં તપાસ કરવાનો હકક છે વગેરે મુદ્દા પણ દર્શાવ્યા. એટિફસ્ટને પેશવાની આવી રજુઆત પ્રત્યે સખ્ત નાપસંદગી વ્યક્ત કરી અને પેશવાને માત્ર કાયદેસર રીતે ગાદીએ બેસનાર ગાયકવાડને અથવા ઉત્તરાધિકારીને મંજૂરી આપવાને જ હક છે એમ સ્પષ્ટપણે કહ્યું.
૧૮૧૫ માં શિવા અને ગંગાધર શાસ્ત્રી વચ્ચે ચર્ચાઓ થઈ. શાસ્ત્રીએ વડોદરાના રેસિડેન્ટની સંમતિથી પેશવા સાથે વધુ વાટાઘાટો ચલાવી, પરંતુ પેશવાએ રાજકીય હક્કદાવાનું નિરાકરણ કરવા માટે આગ્રહ રાખ્યો અને જેમ બને તેમ વાટાઘાટે વધુ લંબાય એવી નીતિ અપનાવી.
ગંગાધર શાસ્ત્રીને માત્ર નાણાકીય હક્કદાવા માટે વાટાઘાટો કરવાનો અધિકાર હતો અને એ જ એનું મુખ્ય કાર્ય હતું, જ્યારે પેશવાએ એ બાબતને ગૌણ ભાની ગાયકવાડ પરને પોતાને સર્વોપરિ અધિકાર છે એ હક્ક સ્વીકારાવવાનું
