________________
પેશવાઈસત્તાની પડતી
[ ૧૪૯ વડોદરાના રેસિડેન્ટને વડોદરાના વહીવટ પર ચાંપતી દેખરેખ રાખવાનું કહેવામાં આવ્યું.
મુહમ્મદ અબૂદ સિંધિયા વતી સાવલી નજીક ખંડણી ઉઘરાવતે હતા તે ગાયકવાડ સરકારને ધિક્કારતો અને એણે રાજયમાં ભારે મુશ્કેલીઓ ઊભી કરી *(ડિસેમ્બર ૧૨, ૧૮૧૨). એણે તખતાબાઈની વિનંતીથી માંડુજી ઢમઢેરે સાથે રહીને આમદ પર થેડી ટુકડીઓ સાથે કુચ કરી. આમેદ પેશવાનું ખંડિયું ગામ હતું અને એ હિંદુ ગરાસિયા કુટુંબનું હતું, પરંતુ એ ગરાસિયો પાછળથી મુસ્લિમ બન્યો હતો. એ ગામના સગત મુખીનું લગ્ન તખતાબાઈની -બહેન સાથે થયેલું હતું. એ બહેનના પુત્ર અને ગરાસિયાના ભાઈ સામે -તખતાબા પગલાં લેવા માગતી હતી. એમ કરવા જતાં પેશવા સાથે ગાયકવાડને સંઘર્ષમાં આવવું પડે એમ હતું, પરંતુ ફરસિંહરાવની વિનંતીથી એ આક્રમણની યોજના પડતી મૂકવામાં આવી.
૧૮૧૩ માં ખાનદેશ તરફથી પીંઢારાઓએ આવીને ગુજરાતમાં હલ્લા ક્ય અને તેઓ નવસારી લૂંટીને જતા રહ્યા. એમાં ગાયકવાડનાં લકરોએ ખરાબ દેખાવ કરતાં ગાયકવાડની પ્રતિષ્ઠાને ઝાંખપ લાગી. આવાં સરહદી તોફાન વારંવાર થતાં રહેતાં. પેશવાના હક્કદાવા
વસાઈના કરાર અને ૧૮૦૫ ની ગાયકવાડ તથા કંપની સત્તા વચ્ચે થયેલ નિર્ણય કરારમાં સમાવિષ્ટ કરાયેલ પેશવાના હક્કદાવાનું નિરાકરણ થયું ન નહતું, અમદાવાદના ઈજારાની મુદત પૂરી થવા આવી હતી, પેશવા–ગાયકવાડ -વચ્ચેના રાજકીય સંબંધ પણ સુખદ ન હતા.
બીજી બાજુ, ગાયકવાડને લાગતું હતું કે અમદાવાદના ઈજારાની મુદત પેશવા ફરી લંબાવી આપશે નહિ અને વડોદરા રાજ્ય સહન ન કરી શકે તેવી જોરદાર નાણાકીય માગણીઓ મૂકશે, આથી નાણાકીય પાસાંની વાટાઘાટ કરી સમાધાન સાધવા માધવરાવ તાત્યા મજુમદારને પુણે મોકલવાનું -નક્કી કર્યું, પણ પાછળથી એને બદલે બાબાજીના ગાઢ મિત્ર બાપુ મરાળને પસંદ કરવામાં આવ્યો. બાપુ મિરાળ પુણે પહોંચી પણ ગયો. એના પછી ગંગાધર શાસ્ત્રી જાય એવું અગાઉથી નક્કી થયેલું હતું, પરંતુ ગંગાધરની ઇચછા જવાની ન હતી. એમ છતાં એ ભારે અનિચ્છાએ અને બ્રિટિશ રક્ષણની સલામતી નીચે પુણે જવા નીકળે (ઓકટોબર ૨, ૧૮૧૩).
