________________
પેશવાઈ અમલ ( ઈ.સ ૧૭૬૧ થી ૧૦૮૦) ૫ ૬૦ દિવસમાં મેળવવા તકાદે કરવામાં આવ્યો અને ભારે દબાણ પછી ૧૦ લાખ રૂપિયા ચીજવસ્તુરૂપે વસૂલ લેવાયા. આંતરવિગ્રહને અંત
ઉપર્યુક્ત કરાર પૂરો થાય તે પહેલાં ગવર–જનરલ વોરન હેસ્ટિંગ્સ રધુનાથરાવ સાથે થયેલ સુરત-કરાર નકારી કાઢો, એના કારણે કર્નલ કીટિંગને લશ્કર સાથે પાછા ફરવાનો હુકમ પહોંચાડવામાં આવ્યું. આમ રધુનાથરાવને પિતાનું ભાવિ નક્કી કરવા એના નસીબ પર છોડી દેવામાં આવ્યો તેમજ બંને ગાયકવાડ ભાઈઓને એમના ઝગડા પતાવી દેવા લડવા ઝગડવા માટે સ્વાતંત્ર્ય આપી દેવાયું. આ રીતે એમના આંતરવિગ્રહને અંત આવ્યો આ સમયે ફત્તેસિહે પક્ષ બદલ્યો અને એ અંગ્રેજ-પક્ષે ગયો.
માસા પછી માર્ગે ચેખ થતાં કર્નલ કીટિંગે સુરત તરફ કૂચ કરી, પર તુ રઘુનાથરાવની વિનંતીથી સુરત ન જતાં એની પૂર્વે આવેલ કડેદ, જે બ્રિટિશ સરહદ બહાર હતું, ત્યાં પડાવ નાંખ્યો. અંગ્રેજો તરફથી પુણેના મંત્રીમંડળ સાથે વાટાઘાટ કરવા કર્નલ અપ્ટનને મોકલવામાં આવેલ તેથી એ વાટાઘાટોના પરિણામની રઘુનાથરાવ રાહ જોવા લાગ્યો. અપ્ટને પુણેમાં બે મહિના ઉપરાંત (ડિસેમ્બર ૧, ૧૭૭૫ થી માર્ચ ૧ ૧૭૭૬) રહીને પુરંધર–કરાર કર્યો (૧ માર્ચ ૧૭૭૬). આ કરારથી પેશવાએ ભરૂચનું મહેસૂલ અને એની પડોશમાં આવેલ જમીન અંગ્રેજોને આપ્યાં. રધુનાથરાવને કારણે અંગ્રેજ સરકારને થયેલા ખર્ચના વળતર તરીકે ૧૨ લાખ રૂપિયા પણ આપ્યા. રધુનાથરાવ સાથે થયેલે સુરત કરાર રદ કરવામાં આવ્યો. એને દસ લાખ રૂપિયાનું પાન આપવામાં આવે અને એ કોપરગાંવ (અહમદનગર જિલ્લામાં) રહે એવું નક્કી કરાયું. બીજી જે શરત હતી તેમાં ફતેસિંહ ગાયકવાડે અંગ્રેજોને જે પ્રદેશ આપેલા હતા તે જે પુણેની સરકાર એવું સાબિત કરે કે એ આપવાને ફરસિંહને હક્ક ન હતું તે એ ફત્તેસિંહને પરત આપવાના હતા. અંગ્રેજોએ ગુજરાતમાં જે પ્રદેશ જીત્યા હતા તે તેઓ રાખે અને ગાયકવાડની બાબતમાં તેઓ દરમ્યાનગીરી ન કરે. ૧૬ રઘુનાથરાવે પિતાને મળનાર પેન્શન અને બીજી બાબતનો અસ્વીકાર કર્યો અને વધુ લાભદાયી શરતે મુંબઈ સરકારને મોકલવાની તૈયારી કરી, પરંતુ છેવટે એને બ્રિટિશ મદદ નહીં મળે એવું આખરી સ્વરૂપમાં કહેવામાં આવતાં અને હરિપત ફડકે એને પકડવા આવી રહ્યાના સમાચાર જાણતાં એ છેવટે મુંબઈ નાસી ગયો, જ્યાં મુંબઈ સરકારે એને માસિક પેન્સન બાંધી આપ્યું. . .
: , , ,
