________________
ત્રિક કાલ અને આનુવક કાણ
[પતિ.
દંડનાયક બનાવ્યો. એ જબરો ધનુર્ધારી હતો અને અશ્વોનો તેમજ હાથીઓને પરીક્ષક પણ હતો. એણે રાજાની ટંકશાળમાં વિત્તપટ સ્થાપિત કર્યો હતો. એણે વિધ્યવાસિની દેવીને સંડરથલમાં સ્થાપી હતી.
વનરાજે ૫૦ વર્ષ, ૨, માસ અને ૨૧ દિવસ રાજ્ય ભોગવ્યું. પછી ૧૦૮ વર્ષ, ૨ માસ અને ૨૧ દિવસની ઉંમરે એનું અવસાન થયું.
વનરાજ પછી એના પુત્ર ગરાજને સં. ૮૬૨ ના આષાઢ સુદિ ૩ ગુરુવારે અશ્વિની નક્ષત્રમાં સિંહલગ્નમાં રાજ્યાભિષેક થયે.
પોગરાજને ત્રણ પુત્ર હતા, તેઓમાં ક્ષેમરાજ મોટો હતો. એના વિશે નોંધ મળે છે કે એક પરદેશી વહાણ પવનના કાનથી બીજે કાંઠેથી સોમનાથ પાટણમાં આવી ચડયું, એ વહાણમાં ૧૦૦૦ તેજીલા ઘડા, ૧૫૦ હાથી અને બીજી વસ્તુઓ મળીને લાખો રૂપિયાની મિલકત હતી. એ જોઈ એને લૂંટી લેવાને ઇરાદે ક્ષેમરાજે ગરાજને વિનંતી કરી કે “જે મહારાજ આજ્ઞા આપે તો એ વહાણ આપણા દેશમાં થઈ બીજા મુલકમાં જાય એ પહેલાં એને લૂંટી લઈએ.' રાજાએ એમ કરવા ના પાડી.
પણ ત્રણે કુમારેએ “રાજા ઘરડા હેવાથી ઘેલા થયા લાગે છે એમ માની, પિતાના દેશની સરહદ ઉપર લશ્કર ગોઠવી દઈ, ચેરની માફક છુપાઈને વહાણને સમગ્ર ભાલ પડાવી લઈ પિતા સમક્ષ ધર્યો. રાજા ગુસ્સે થ, પણ મૂક રહી એમના કાર્યને આવકાર ન આપે. ત્યારે ક્ષેમરાજે પૂછ્યું: “આ કામ સારું કર્યું કે નરસું ?' રાજાએ કહ્યું: “જે સારું કામ કર્યું એમ કહું તો બીજાને લૂંટવાનું પાપ લાગે અને સારું કર્યું નથી એમ કહું તો તમને ખેદ થાય એટલે તમારા કાર્ય માટે મેં મૌન ધારણ કરવાનું પસંદ કર્યું. મેં ના પાડી એનું કારણ એ હતું કે બીજા રાજ્યોના રાજાઓ બધા રાજાઓનાં રાજ્યની પ્રશંસા કરે છે, જ્યારે ગુર્જરદેશમાં તો ચોરોનું રાજ્ય છે એમ કહી એની હાંસી કરે છે. આપણું જાસૂસે પણ આ વાત પત્ર દ્વારા જણાવે છે ત્યારે આપણું પૂજે માટે ભારે દુઃખ થાય છે. આપણા પૂર્વજોનું એ કલંક દૂર થાય તો બીજા રાજાઓની રેળમાં આપણે પણ રાજા ગણાઈએ, પણ તમે આપણા પૂર્વજોનું એ કલંક તાજુ કર્યું.'
પછી તે રાજાએ આયુધશાળામાંથી ધનુષ મંગાવી કુમારોને કહ્યું: “તમારામાં જે બળવાન હોય તે આ ધનુ ચડાવે.” પણ કોઈ કુમાર ચાવી ન શક્યો, રાજાએ રમત માત્રમાં ધનુષ ચાવી બતાવ્યું. પછી રાજનીતિને પાઠ
