________________
પરિશિષ્ટ ૪
આનુશ્રુતિક વૃત્તાંત મૈત્રકકાલ તથા અનુ-મૈત્રકકાલની અનેક રાજકીય, ધાર્મિક અને સાહિત્યિક વ્યક્તિઓ વિશે કેટલીક અનુશ્રુતિઓ, ગ્રંથસ્થ થઈ છે. ઐતિહાસિક દષ્ટિએ એમાં. કેટલુંક તથ હશે ને કેટલુંક કલ્પિત હશે, તો પણ ઇતિહાસનાં અન્વેષણ તથા સંશોધન માટે એ આનુશ્રુતિક સામગ્રી તરીકે લક્ષમાં લેવા લાયક જરૂર ગણાયધ્રુવસેન અને કલ્પસૂત્ર-વાચના
વીર નિ. સં. ૯૯૨(વિ. સં. પર૩)માં ધ્રુવસેન રાજાને પુત્રના મરણથી થયેલા શોકની સાંત્વના આપવા માટે આનંદપુરમાં સભા સમક્ષ કલ્પસૂત્રની વાચના કરવામાં આવી. એ પછી જ સંઘ સમક્ષ કલ્પસૂત્રની વાચના શરૂ થઈ છે આજ સુધી ચાલુ છે. શિલાદિત્યની ઉત્પત્તિ
વલભીપુરના રાજા શિલાદિત્ય(પ્રબંધામાં પ્રયોજેલી જોડણી અનુસાર )ની ઉત્પત્તિ વિશે આ પ્રકારે અનુશ્રુતિ જાણવા મળે છે:
ખેડ નામક ગામમાં દેવદિત્ય નામના બ્રાહ્મણને સુભગા નામે અત્યંત રૂપાળી વિધવા દીકરી હતી. એ સૂર્યદેવની ભક્ત હતી. એક દિવસે સૂર્યને અર્થ આપતાં સૂર્ય એનું તેજસ્વી રૂપ જોઈ એના પર મોહિત થયે. એનાથી એ ગર્ભવતી થઈ. માબાપે એનું આ કલંક છુપાવવા એને વલભી નગરી પાસે મૂકી દીધી. ત્યાં એણે એક પુત્રને જન્મ આપે. એ મેટ થતાં સરખી વયનાં બાળકો સાથે રમત હતો ત્યારે બીજા બાળકે એને “બાપા” કહીને ચીડવતાં હતાં, આથી એણે માતાને પિતાના બાપ વિશે પૂછયું. માતાએ લાચારી બતાવતાં એણે આપઘાત કરવાનો વિચાર કર્યો. આપઘાત માટે ઉદ્યત થતાં સૂર્ય પ્રત્યક્ષ થઈ કહ્યું : “તું મારે દીકરે છે. લે, આ કાંકરા, જે તને કનડે તેને મારીશ એ પથ્થર બની.જશે, પણ
૪૨૮
