________________
૪૧૨]
મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ
[પરિ.
એનું નામ આવે છે. દેખીતી રીતે એનું રાજય સમૃદ્ધ હતું, પણ ઉપર નેધેલી હકીકતો સિવાય બીજી કોઈ ઐતિહાસિક હકીકતો એને વિશે જાણમાં આવી નથી.
અભિલેખ નં. ૧૨ દર્શાવે છે કે ઉદયસિંહને વાહડસિંહ નામનો એક પુત્ર હતો, જે, એને કોઈ રાજવીપદ આપ્યું ન હોઈ, પ્રાયઃ પિતાની પહેલાં મૃત્યુ પામ્યો હશે. ઉદયસિંહને ઉત્તરાધિકારી અથવા ગમે તે રીતે પછીને રાજા, જેના રાજ્યકાલનાં દાનપત્ર સમયનિર્દેશવાળાં છે તે, ચાચિગ હતો. એને અભિલેખ નં. ૧૧(ઈ.સ. ૧૨૭૭)માં અને નં. ૧૨(ઈ. સ. ૧૨૭૮)માં “મહારાવલ'ની પદવી આપવામાં આવી છે. ઉદયસિંહ સાથેનું એનું સગપણ સ્પષ્ટ જણાતું નથી, પણ એ પ્રાયઃ ચામુંડનો મોટો ભાઈ અથવા કાકો હતો, જેના શ્રેય માટે અભિલેખ નં. ૧૨ માં નોંધેલું દાન આપવામાં આવ્યું હતું અને જે ઉદયસિંહનો પૌત્ર હોવાનું જણાય છે. ચાચિગ ભાવનગર રાજ્યના સંગ્રહ(ભાવ. પ્રા. ૧ યાદી, પૃ. ૫)ના અભિલેખ નં. ૧૫ નો મહામંડલેશ્વર ચાચિગ લાગે છે. આ અભિલેખ સંવત ૧૩૩૨(ઈ. સ. ૧૨૭૬)ના સમયનિર્દેશવાળો અને જોધપુર નજીકના રતનપુરના પાર્શ્વનાથ મંદિરના સ્તંભ પર કોતરેલો જણાવ્યો છે. એ સ્પષ્ટ છે કે એ કોઈ વધુ મોટી સત્તાને ખંડિયે હતો, જોકે એને અધિપતિ કોણ હતો એ કહેવું સહેલું નથી. આ સમયે મારવાડ રાઠોડના વધતા જતા દબાણ નીચે અંધાધૂંધીની દશામાં હતું. ચાચિગના છેલ્લા સમયનિર્દેશ (ઈ. સ. ૧૨૭૮) પછી પાંચ જ વર્ષે, આપણને નવા રાજા મહારાવલ શ્રી સાંવતસિંહનું નામ મળે છે. એને ઉલેખ અભિલેખ નં. ૧૩ (ઈ. સ. ૧૨૮૩), ૧૪ (ઈ. સ. ૧૨૮૬) અને ૧૫ (ઈ. સ. ૧૨૮૯)માં તેમજ ભાવનગર સંગ્રહના (ઈ. સ. ૧૨૯૬, ભાવ. પ્રા. ૧, યાદી, પૃષ્ઠ ૧૩) જૂનામાંના જૈન મંદિરમાંથી મળેલા લેખ નં. ૪૪ માં પણ આવે છે. એ પહેલાંના રાજાઓના વંશને છે એમ જણાવાયું નથી, પણ એ મહારાવલની કુલ-પદવી ધરાવે છે અને ઘણી શક્યતા સાથે એવું અનુમાન કરી શકાય કે એ ચાચિનનો પુત્ર હતો. એણે ઓછામાં ઓછું ૧૩ વર્ષ (ઈ. સ. ૧૨૮૩-૧ર૯૬) રાજ્ય કર્યું. રાઠોડએ ભીનમાલ લઈ લીધું અને ઉદયસિંહનો વંશ ખલાસ થયો, એ લગભગ ઈ. સ. ૧૩૦૦ માં અથવા થોડાં વર્ષ પછી બન્યું તેવું જોઈએ. અભિલેખે
ભીનમાલમાં મળેલા અઢાર અર્વાચીન અભિલેખામાંથી પંદર પૂરા પાડવાનું ભાન જગસ્વામી મંદિર ધરાવે છે. જગસ્વામી મંદિરના ૧૫ અભિલેખોમાંથી નવા મૂળ સ્થળે છે અને છ લેખોને બીજા મકાનમાં ખસેડવામાં આવેલા છે. ખસેડવામાં
