________________
પરિશિષ્ટ ૨
ભીનમાલ
વન
ભીનમાલ, ઉત્તર અક્ષાંશ ૨૪૦ ૪૨' અને પૂર્વ રેખાંશ ૭૨° ૪', ઐતિહાસિક શ્રીમાલ, જે લગભગ છઠ્ઠી સદીથી નવમી સદી સુધી ગુજરાનુ પાટનગર હતું. તે, આખુ પર્વતની પશ્ચિમે લગભગ પચાસ માઈલ પર આવેલુ છે. શહેરનું સ્થાન આણુની હારમાળાના છેલ્લા છૂટા રોલની પશ્ચિમે લગભગ પંદર માઈલ દૂર આવેલા વિશાળ મેદાનમાં આવેલું છે. પૂર્વ બાજુએ, ડુ ંગરો અને ભીનમાલની વચ્ચે, એકબીજાથી લાંખે અંતરે આવેલાં ઘેાડાં ગ્રામસ્થાનેને બાદ કરતાં, મેદાન મુખ્યત્વે ઊંટને પ્રિય એવાં પીલુ ક્ષેાના ધ્વજ જેની ટાચ ઉપર દેખા દે છે તેવા કાંટા અને કૅસિયાની ઝાડીવાળા ચરેા છે. દક્ષિણે, પશ્ચિમે અને ઉત્તરે મેદાન સમતલ અને વેરાન છે, માત્ર પશ્ચિમ તરફ એ રેતાળ થતું જાય છે. મેદાનની સપાટીથી ૫૦૦ થી ૮૦૦ ફૂટ ઊંચે ડુ ંગરનાં ઘેાડાં છૂટાંછવાયાં ચેાસલાં છે, જેમાંના, શહેરથી પશ્ચિમે લગભગ એક માઈલના અંતરે આવેલા, એક શિખરની ટોચે ભીનમાલની શ્રી ચામુંડાનું મદિર આવેલુ છે. દૂરથી જોતાં હાલનુ ભીનમાલ પ્રાચીન પાટનગરનું સ્થાન હાવાના થાડા જ અણુસાર દાખવે છે. એનાં ૧૫૦૦ ઘર એક કૃત્રિમ ટીંબાના આછા ઢોળાવ પર આવેલાં છે. એમનાં છાવણાની સપાટીનેા ચાર જૈન મંદિરેશનાં શિખરા વડે અને ટીખાના દક્ષિણ છેડે આવેલી રાજ્યની ખ ંડેર કચેરી વડે ભંગ થાય છે. એની નજીક જ આવેલા પથ્થર જડેલા જૂના તળાવ અને કિલ્લાના ટી...ખાઓની સંખ્યા તેમજ પરિમાણુ પરથી અને ખાનારાઓએ ઈંટા માટે વચ્ચે વચ્ચે પાડેલા ખાડાઓના વિશાળ વિસ્તાર પરથી લાગે છે કે હાલના ભીનમાલનું સ્થાન એક વખત મહાન અને વિસ્તૃત શહેરનું કેંદ્ર હતું. અંગ્રેજ વેપારી નિકેાલસ ઉફ્લેટ ઈ. સ. ૧૬૧૧ જેટલા મોડા સમયે ઝાલેારથી અમદાવાદ સુધીની મુસાફરીમાં, એ કિલ્લાને ૩૬ માઈલ (૨૪
363
