________________
૩૭૬ ]. મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ
[પરિ.' કરે છે અને તેઓને માન આપે છે, પણ હવે તેઓ કરતાં ચારિત્ર્યમાં હું મહાન છું અને મારી કીતિ તેઓ બધાં કરતાં વિશેષ વિસ્તરેલી છે. તેઓએ નવાઈ પમાડે તેવી વસ્તુ કરી નથી, તે શા માટે તેઓ વિખ્યાત બન્યા હશે ?'
એવું માનીને મહેશ્વરદેવ, વાસુદેવ, નારાયણ દેવ અને બુદ્ધલોકનાથની લાલ ચંદનની એણે મૂર્તિઓ બનાવી અને એને ખુરશીના પાયાઓ તરીકે જડી, અને એવો નિયમ કર્યો કે પોતે જ્યાં જાય ત્યાં પેલી ખુરશી પોતાની સાથે લઈ જતો ને પિતાને ગર્વ તથા મિથ્યાભિમાન બતાવતો.
આ જ દિવસોમાં પશ્ચિમ ભારતમાં ભિક્ષુક ભદ્રરુચિ રહેતો હતો. એણે હેતુવિદ્યાને પૂર્ણ અભ્યાસ કર્યો હતો. જુદા જુદા અભ્યાસક્રમમાં ઊંડું સંશોધન કર્યું હતું. એની વધારે પ્રતિષ્ઠા હતી. એની ભલાઈની સુવાસ દરેક દિશામાં ફેલાઈ હતી. એની જરૂરિયાતે થોડી હતી અને એ પોતાના ભાગ્યથી સંતુષ્ટ હતો. આ જગતમાં કશી વસ્તુની એને જરૂર ન હતી. આ બ્રાહ્મણની વાત સાંભળી એને બહુ ખેદ થયે. એણે કહ્યું : “આ દુઃખની વાત છે કે આ સમયે કઈ એ પુરુષ નથી, જેથી આ મૂર્ખને આ પ્રકારનું કાર્ય કરવાની હિંમત આવી છે, અને એથી એ સગુણોને અનાદર કરી રહ્યો છે.'
આમ કહીને એણે પિતાને દંડ ઉઠાવ્યો અને બહુ દૂરની યાત્રા કરતા એ આ દેશમાં આવ્યો. એના મનમાં જે વાસના હતી તેનાથી પીડાતો એ રાજા પાસે ગયો. રાજાએ એનાં ફાટેલાં અને મેલાં વસ્ત્ર જોઈ એના તરફ પૂજ્યભાવ બતાવ્યો નહિ તોપણ એની ઉચ્ચ મહત્ત્વાકાંક્ષા પર ધ્યાન આપવાથી રાજાને વિવશ થઈને એને ભિક્ષનો) આદર કરવો પડ્યો અને એને માટે શાસ્ત્રાર્થની ગોઠવણ કરી રાજાએ બ્રાહ્મણને બોલાવ્યો. બ્રાહ્મણે આ સમાચાર સાંભળી એના પર હસતાં કહ્યું: “આ કેવો માણસ છે કે જેણે પિતાના મનમાં આ વિચાર લાવવાનું સાહસ કર્યું !'
એના શિષ્ય તથા હજારે શ્રોતાઓ સભાભવનમાં આગળ પાછળ શાસ્ત્રાર્થ સાંભળવા માટે એકઠા થયા. જમીન પર ઘાસ પાથરી પિતાનાં જૂનાં અને ફાટેલાં વસ્ત્ર સાથે ભદ્રરુચિ બેસી ગયે, પરંતુ બ્રાહ્મણ પિતાની સાથે જે ખુરશી લાવ્યો હતો તેના પર બેઠે અને સધર્મની નિંદા અને પાખંડીઓના સિદ્ધાંતની પ્રશંસા કરવા લાગ્યો.
ભિક્ષએ સ્પષ્ટ ભેદભાવની સાથે એની (બ્રાહ્મણની) યુક્તિઓને વ્યવસ્થિત રીતે ઘેરી લીધી. થોડી વારમાં બ્રાહ્મણ શરણે આવ્યો અને એણે પિતાની હાર સ્વીકારી લીધી.
