________________
(૨૭૭
૧૩ મું]
ધર્મસંપ્રદાયો છે તેવું સ્વીકારી લઈ એને ઉત્કર્ષ કરવા ઈચ્છે છે, એને ઉચ્છેદ કરવા ઇચ્છતો નથી. જરથોસ્તી ધર્મ અત્યંત વ્યવહારુ છે. વ્યવહારમાં ન મુકાય તેવા સિદ્ધાંતને એ પ્રચાર કરતો નથી. જરથોસ્તી ધર્મ પ્રમાણે કોઈ તારણહાર નથી. જરથોસ્તી ધર્મમાં મર્દાનગી છે અને પ્રત્યેક માનવી પોતાનાં કર્મોથી પોતાને જ તારણહાર થઈ શકે એવો એ ધર્મને બોધ છે.
જરથુ અગ્નિની પૂજા ચાલુ રાખી. એમને મન પરમાત્માનું સાચું પ્રતીક તે પ્રકાશ છે. પ્રકાશ જ સૌથી શ્રેષ્ઠ પ્રતીક હોઈ એને ઈશ્વરનું અને જરથોસ્તી ધર્મનું ચિહ્ન ગણવામાં આવ્યું છે, છતાં પ્રકાશ અહુરમદનું માત્ર ચિહ્ન છે.
જરથોસ્તી ધર્મ તત્ત્વજ્ઞાન કરતાં નીતિશાસ્ત્ર ઉપર વધુ ભાર મૂકે છે. સૌથી શ્રેષ્ઠ સગુણ અષ” ને છે. એનો અર્થ છે સીધાપણું, સત્ય, પવિત્રતા. એ સગુણમાં સર્વ સગુણે સમાઈ જાય છે. આ ધર્મમાં પ્રેમ અને અહિંસાનું માહાઓ તો છે, તોપણ એના કરતાં ન્યાયની વધુ અગત્ય સ્વીકારવામાં આવી છે.
જરથોસ્તી ધર્મમાં ભક્તિને મહિમા બહુ મોટે ગણવામાં આવ્યું છે અને દિવસમાં પાંચ વાર પ્રાર્થના કરવાનું ફરમાન છે. પ્રાર્થનાથી ઈશ્વરનું મનનચિંતન થાય છે અને તેથી મને શુદ્ધ અને હૃદય નિર્મળ બને છે. આ ધર્મ ઉદ્યોગ અને ખંતને વખાણે છે અને ખેતીને ખાસ પ્રોત્સાહન આપે છે. વંદીદાદમાં૮૫ તો કહેવું છે કે જે ધાન્ય વાવે છે તે અષોઈ વાવે છે. કેઈએ કરજ કરવું નહિ એવું પણ આ ધર્મનું ફરમાન છે.
ટૂંકમાં, જરસ્તી ધર્મનો આશય વ્યકિત અને જગત ઉભયનું કલ્યાણ સાધવાનો છે. એને સાચા અનુયાયીઓમાંથી સંન્યાસીઓ નહિ, પણ વ્યાવહારિક સંતે અથવા મહાન કર્મવીર ઉત્પન્ન થવાની સંભાવના છે.
પાદટીપો.
૧. હરિપ્રસાદ શાસ્ત્રી, “મૈત્રકકાલીન ગુજરાત,” ભાગ ૨, પૃ. ૩૪૧-૪૨ ૨. એજન, પૃ. ૩૪૨-૪૩
૩. એજન, પૃ. ૩૫૫ ૪. એજન, પૃ. ૩૫૬
૫. એજન, પૃ. ૩૬૭ ૬. એજન પૃ. ૩૬૮
૭. એજન, પૃ. ૩૬૩, ૩૬૮ ૮. Bombay Gazetteer, Vol. I, p. 164; દુર્ગાશંકર શાસ્ત્રી, “શૈવ ધર્મને સંક્ષિપ્ત ઈતિહાસ,” પૃ. ૧૪૭-૪૮
