________________
૧૫૪] મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ
[પ્ર. ક. સં. ૪ર૧(ઈ. સ. ૬૭૧)નું છે. એમાં દખણના મહારાજાધિરાજ વિક્રમાદિત્યને પણ નિર્દેશ કરે છે. આ દાન નવસારિકા(નવસારી)માંથી નવસારિકાના બ્રાહ્મણને આપવામાં આવેલું; દાનમાં આપેલું ગામ બાહિરિકા વિષયમાં આવ્યું હતું. બીજું દાનશાસન ક. સં. ૪૪૩(ઈ. સ. ૬૮૩)નું છે.૧૩૨ ત્યારે દખણમાં વિક્રમાદિત્ય ૧ લાના પુત્ર વિનયાદિત્યનું રાજ્ય પ્રવર્તતું, આથી અહીં “મહારાજધિરાજ' તરીકે એને ઉલ્લેખ પણ કરવામાં આવ્યો છે. આ દાન કામણેય વિષયના એક ગામનું હતું ને એ કાર્મણેયના એક બ્રાહ્મણને આપવામાં આવ્યું હતું. આ પછી થોડા વખતમાં યુવરાજ પિતાની હયાતી દરમ્યાન અકાળ અવસાન પામે લાગે છે.
પુલકેશીના દાનશાસનમાં ચાલુક્ય વંશના રાજા કીર્તિવર્મા ૧ લે, પુલકેશી ૨ જે, વિક્રમાદિત્ય 1 લે, ધરાશ્રય-જયસિંહ, જયાશ્રય-મંગલરસ અને અવનિજનાશ્રય પુલકેશીની વંશાવળી આપી છે એ પરથી ધરાશ્રય-જયસિંહનો ઉત્તરાધિકાર એના ત્રીજા પુત્ર અવનિજનાશ્રય-પુલકેશીને પ્રાપ્ત થયો હોવાનું
સ્પષ્ટ થાય છે, કેમકે એને મોટા ભાઈ જયાશ્રય-મંગલરસ તે ઉત્તર કોંકણમાં રાજ્ય કરતો હતો.૧૩૩ એનાં દાનશાસનનાં વર્ષ શક–સંવતનાં છે. વલસાડમાંથી તથા કચ્છમાંથી મળેલાં એનાં શક વર્ષ ૬પ૩ નાં દાનશાસન પણ ઉત્તર કોંકણને લગતાં ૧૩૪ છે. અવનિજનાશ્રય-પુલકેશીનું દાનશાસન ક. સં ૪૯૦(ઈ. સ. ૭૪૦)નું અર્થાત યુવરાજ શ્યાશ્રય-શીલાદિત્યના બીજા દાનશાસન (ઈ. સ. ૬૯૩) કરતાં ૪૭ વર્ષ પછીનું છે.૧૩પ ધરાશ્રય-જયસિંહના રાજ્યકાલનાં જ્ઞાત વર્ષો પરથી અવનિજનાશ્રય પુલકેશીએ લાંબું રાજ્ય ભોગવ્યું જણાય છે.
આ રાજા નાનપણથી ગુણવાન હતો, નિત્ય અભ્યદય પામતો હતો, રાજલક્ષ્મીને વલ્લભ હતો ને વિશાળ યશ ધરાવતો હતો એવી એની સામાન્ય પ્રશસ્તિ કરવામાં આવી છે, પરંતુ એ પછી એના એક અસામાન્ય પરાક્રમનું સુંદર નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. એમાં જણાવ્યા મુજબ સેંધવ, કછેલ્લ, સૌરાષ્ટ્ર, ચાપોટક, મૌર્ય, ગુર્જર આદિ રાજ્યોને વીંધીને સર્વ દાક્ષિણાત્ય રાજાઓને જીતવાની ઈચ્છાથી દક્ષિણાપથમાં પ્રવેશ કરવા માગતા ને પહેલાં નવસારિક વિષય છતવા આવેલા તાજિક (અરબી) સૈન્ય સામે એ મૃત કબંધોની રાસમંડળીવાળો ભીષણ સંગ્રામ ખેલીને સમરાંગણમાં એ સૈન્ય પર વિજ્ય પામતાં શ્રીવલ્લભ નરેદ્ર અર્થાત ચાલુક્ય રાજાધરાજે એના શૌર્યની કદરમાં એને “દક્ષિણાપથ-સાધારણ” (દક્ષિણાપથને આધારસ્તંભ), “ચલુક્તિકુલાલંકાર' (ચાલુકય કુલનું આભૂષણ), “પૃથિવીવલ્લભ '(પૃથ્વીને પ્રિય) અને
