________________
*૧૦૮ ]
મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ
[x,
6
૧૦. શ્રાદ્ઘટસિદ્ધાન્તની રચના બ્રહ્મગુપ્તે ‘ચાપવ’શતિલક વ્યાઘ્રમુખના રાજ્યકાલમાં કરી એવું એના અંતિમ અધ્યાય(૨૪, ૭–૮)માં જણાવ્યું છે. ત્યાં લેખકનું કે રાજાનું સ્થાન જણાવ્યું નથી. બ્રહ્મગુપ્તને આગળ જતાં ભિલ્લમાલકાચાર્ય'' તરીકે ઓળખાવવામાં આવ્યા છે: (I. A., Vol. XVII, p. 192). એ પરથી વ્યાધ્રમુખ પણ ભિલ્લમાલમાં રાજ્ય કરતા હેાવાનું ધારવામાં આવ્યું છે. (ૌ. દી. મોક્ષા, રાનપૂતાનેા રૂતિહાસ, સં. ૧, રૃ. ૧૧૬, ૪૬), પરંતુ ચેડાં જ વર્ષોંમાં યુઅન સ્વાંગ ભિલ્લમાલને ગુર્જર દેશના પાટનગર તરીકે ઓળખાવે છે એ પરથી કેટલાક વિદ્વાને બિલમાલમાં ગુજ`રપ્રતીહારનું અને ચાવડાએનું અન્યત્ર રાજ્ય હાવાનું ધારે છે. ૬. કે. શાસ્રી, ગુ. મ. રા. ઇ., પૃ. ૫૦-૫૧; Munshi, GG., III, 32; R. C Majumdar, : Northern India during A. D. 650-750’, The Classical Age, p. 145. અલ્-બીરૂની ‘ બ્રાહ્મસ્ફુટસિદ્ધાન્ત 'ની રચના બ્રહ્મગુપ્તે ભિન્નમાલમાં કરી હોવાનું સ્પષ્ટ જણાવે છે (Sachau, Al Berunis India, Vol. I, pp. 153, 267).
૧૧. Hiuen Tsiang, Buddhist Records of the VVestern World, Vol. 11, p. 270; Watters, On Yuan Ghoang's Travels in India, Vol. II, p. 250
યુઅન સ્વાંગે જણાવેલા પાટનગરને કેટલાક ભિલ્લમાલને બદલે ખાલમેર તરીકે એળખાવે છે (Watters, ibid., p. 250; R. C. Majumdar, The Classical Age, p. 154).
૧૨. અવનિજનાશ્રય પુલકેશીના નવસારી દાનશાસનમાં આવતા ચાપેાટક રાજ્યને ઉલ્લેખ પ્રાય: ગુજ રદેશને લાગુ પડે છે. (Mirashi, CII, Vol. IV, Introduction, p. lxiv): અલ્-બિલાદુરી મારવાડ અને ભિન્નલાલના સ્પષ્ટ નિર્દેશ કરે છે (Elliot .and Dowson, History of India as told by its own Historians, Vol. I, Pp. 126).
૧૩. R. C. Majumdar : Rise and Fall of the Pratihara Empire", The Age af Imperial Kanauj, p. 19
૧૪. હ. ગ. શાસ્ત્રી. મૈત્રકકાલીન ગુજરાત ’', ભા. ૧, પૃ. ૩૦૩-૩૦૫
૧૫-૧૬. R. C. Majumdar, op. cit., p. 20
૧૭. એજન, પૃ. ૨૨-૨૩
ઃઃ
૧૮-૨૦. એજન, પૃ. ૨૧-૨૨
૨૧-૨૫. એજન, પૃ. ૨૪-૨૭
૨૬. ચન્દ્રપ્રમ, પ્રમાવરિત, ૧૧. વમ્પટ્ટિરતા, ો. ૧૮૮, ૧૮૧, ૭૨૧
૨૭. એજન, ૧૧, ૭૧૯
૨૮-૨૯ R. C. Majumdar, op. cit., pp. 28 f.
૩૦. એજન, પૃ. ૨૯-૩૦
૩૪. એજન, પૃ. ૩૩
૩૧-૩૩. એજન, પૃ. ૩૧-૩૨
