________________
૧૦૦ ]
જયભટ વીતરાગ
મૈત્રક કાલ અને અનુ-ચૈત્રક કાલ
[X.
સામંત દદ્દના પુત્ર જયભટે લગભગ ઈ. સ. ૫૫ થી ૬૨૦ સુધી રાજ્ય કર્યું. એના નામની સાથે ક ંઈ બિરુદ આપેલુ નથી. એના સમયમાં કચ્ચુરિ બુદ્ધરાજની સત્તાને ચાલુકય નરેશ મંગલરાજે હસ્તગત કરી. એ સંજોગામાં જયભટ્ટ ‘સામંત' મટી સ્વતંત્ર રાજા થયા હશે તે છતાં હજી ‘મહારાજ’ બિરુદ ધારણ કરતા થયા નહિ હાય. એની પ્રવૃસ્તિમાં એનાં પરાક્રમ, ઔદાય, યશ અને વિનયની પ્રશંસા કરી છે.૬૧ એકદરે એ શાંતિપ્રિય અને નિ:સ્પૃહ પ્રકૃતિના હતા, આથી એ ‘વીતરાગ’ તરીકે પણ ઓળખાતે.
દ ્ પ્રશાંતરાગ
જયભટ ૧ લાના પુત્ર ૬૬ ૨ જો આ વશને પ્રતાપી રાજા હતેા. એના શાસનકાલનાં પાંચ દાનશાસન મળ્યાં છે, જે (ક.) સં. ૩૮૦(ઈ. સ. ૬૨૯)થી સં. ૩૯૨ (ઈ. સ. ૬૪૨)નાં છે.૧૨ એ મહાસામત' થી માંડીને મહારાજ’ સુધીનાં પંચ મહાબિરુદ ધરાવતા. એના પિતા ‘વીતરાગ’નું અપર નામ ધરાવતા તેમ એણે ‘પ્રશાંતરાગ'નું અપર નામ ધારણ કરેલું. પહેલાં ખે દાનશાસન અક્રૂરેશ્વર (અંકલેશ્વર) વિષય (જિલ્લા)ને લગતાં છે. (ક.) સં. ૩૯૧(ઈ. સ. ૬૪૧)નું દાનશાસન!૩ ૬ની અનુજ્ઞાથી એના ભાઈ રગ્રહે ફરમાવેલું. છેલ્લાં એ દાનશાસન સગમખેટક (સંખેડા) વિષયને લગતાં છે. સામંત દની જેમ દ્દ પ્રશાંતરાગ પણ ‘પરમ આદિત્યભક્ત' હતા.
એની પ્રશસ્તિમાં એણે પરાક્રમ વડે વિશાળ યશ પ્રાપ્ત કર્યાંના ઉલ્લેખ છે.૬૪ એના ઉત્તરાધિકારીએનાં દાનશાસનોમાં ૬ પ્રશાંતરાગના એક એવા પરાક્રમના નિર્દેશ કરેલો છે કે જેને લીધે એને ‘ભમતા માટા ઉજ્જવલ વાદળ જેવા' યશ પ્રાપ્ત થયા હતા.૬૫ આ પરાક્રમ હતું “પરમેશ્વર શ્રી દેવથી અભિભૂત થયેલા વલભીપતિને પરિત્રાણુ' આપ્યાનું ૬૬ માલવ, ગુર અને લાટનાં રાજ્ય પહેલાં દક્ષિણાપથના ચાલુકય નરેશ પુલકેશીના પક્ષમાં ભળેલાં, પણ પાછળથી એ રાજ્યાએ ઉત્તરાપથના ચક્રવતી હની અધિસત્તા અંગીકાર કરેલી. આ સયાગામાં દ્વે વલભીપતિને આપેલુ રક્ષણ પુલકેશીના પક્ષકાર કરતાં દેવના પક્ષકાર તરીકે અપાયું લાગે છે.૭ ૬ના આ પરાક્રમે એના રાજવંશને ઘણા યશસ્વી બનાવ્યા હતા. એણે જેવું પરિત્રાણ કરેલું તે વલભીપતિ મૈત્રક રાજા ધ્રુવસેન બાલાદિત્ય હતા, જેને આગળ જતાં હર્ષોંના જમાઈ
