Page Text
________________
द्वादशः सर्गः
१०३ संपाति म जटायुषो ज्यायान्भ्राता। तस्य दर्शनात् । तन्मुखादिति भावः। तस्याः सीतायाः प्रवृत्तौ वार्तायाम् । 'वार्ता प्रवृत्तिवृत्तान्तः' इत्यमरः। उपलब्धायां ज्ञातायां सत्याम् । मारुतस्यापत्यं पुमान्मारुतिः हनुमान्सागरम् । ममेत्येतदव्ययं ममतावाचि । तद्रहितो निर्ममो निःस्पृहः संसारमविद्याबन्धनमिव । तीर्णस्ततार । तरतेः कर्तरि क्तः ॥
अन्वयः-सम्पातिदर्शनात् तस्याः प्रवृत्तौ उपलब्धाया सत्याम् मारुतिः सागरं निर्ममः संसारम् इव तीर्णः ।
व्याख्या–सम्पातेः = अरुणपुत्रस्य, जटायुरग्रजस्य दर्शनम् = अवलोकनं तस्मात् सम्पातिदर्शनात् , सम्पातिकथनात् , इत्यर्थः तस्याः= सीतायाः प्रवृत्तौ = वृत्तान्ते उपलब्धायां = प्राप्तायां सत्यां, सीतासमाचारे ज्ञाते सतीत्यर्थः । नियन्तेऽनेन प्रवृद्धन बिना वा स मरुत् एव मारुतः। मारुतस्यापत्यं पुमान् मारुतिः हनुमान् सागरं = समुद्रम् ममेदमिति ममता निर्गता यस्मात् स निर्ममः = ममेदमिति अभिनिवेशवर्जितः= निस्पृह इत्यर्थः संसारं =जगत् इव = यथा तीर्णः =ततार। ___ समासः–सम्पातेः दर्शनमिति सम्पातिदर्शनम् तस्मात् सम्पातिदर्शनात् । ममेदमिति ममता निर्गता सा यस्मात् स निर्ममः।
हिन्दी-"मार्ग में" जटायु का बड़ा भाई सम्पाति मिला। उसके मुख से ( सागर पार लंका का राजा रावण सीताजी को ले गया ) सीता के समाचार, जान लेने पर, वायुपुत्र हनुमान जी उसी प्रकार समुद्र को पार कर गये, जैसे ममता-माया रहित पुरुष संसार को पार कर जाता है ॥ ६०॥
दृष्टा विचिन्वता तेन लङ्कायां राक्षसीवृता ।
जानकी विषवल्लीभिः परीतेव महौषधिः ॥ ६१ ॥ लङ्कायां रावणराजधान्यां विचिन्वता मृगयमाणेन तेन मारुतिना राक्षसीभिर्वृता जानकी विषवल्लीभिः परोता परिवृता महौषधिः संजीविनीलतेव दृष्टा ॥
अन्वयः-लंकायां विचिन्वता तेन राक्षसीवृता जानकी विषवल्लीभिः परीता महौषधिः इव दृष्टा । - व्याख्या-रमन्तेऽस्यां सा लंका =रावणपुरी। रमुधातोः बाहुलकात् कप्रत्ययः रस्य लत्वं टाप् लंका । तस्यां लंकायां = राक्षसराजनगयाँ विचिन्वता-गवेषयता तेन =मारुतिना हनुमता राक्षसीभिः = निशाचरीभिः वृता = आवृता जानकी = जनकपुत्री विषेण = गरलेन युक्ताः वल्ल्यः = लताः इति विषवल्ल्यस्ताभिः विषवल्लीभिः परीता = परिंगता परिवृता महती ओषधिः महौषधिः =संजीवनी इव = यथा दृष्टा = अवलोकिता ।
समासः-राक्षसीभिः वृता, राक्षसीवृता। विषेण युक्ताः वल्ल्यस्ताभिः विषवल्लीभिः । महती चासौ ओषधिः महौषधिः । __हिन्दी-रावण को राजधानी लंका में ढूंढते हुए पवनपुत्रने राक्षसियों से घिरी हई सीता जी को ऐसी देखी मानो विष ( जहर ) की लताओं से घिरी हुई संजोवनी लता हो ॥ ६१ ॥
| SR No. | 032598 |
| Book Title | Raghuvansh Mahakavya |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kalidas Makavi, Mallinath, Dharadatta Acharya, Janardan Pandey |
| Publisher | Motilal Banarsidass |
| Publication Year | 1987 |
| Total Pages | 1412 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 29 MB |