Page Text
________________
पञ्चमः सर्गः
२३
प्रार्थितः । अभूत्=अभवत् । सः = गुरुश्च । चिराय = चिरकालपर्यन्तम् | न=नहि, स्खलितः = त्रुटितः, उपचारः = शुश्रूषा यस्याः सा अस्खलितोपचारा, ताम् अस्स्वलितोपचाराम् । ताम् = दुष्कराम् । मे= मम, कौत्सस्य भक्ति भू-- शुश्रूषाम् एव, पुरस्तात्=अग्रे । अगणयत्= गणयामास ।
समा० – समाप्ताः विद्याः येन सः समाप्तविद्यः, तेन समाप्तविद्येन । गुरोः दक्षिणा गुरुदक्षिणा, तस्यै गुरुदक्षिणायै । न स्खलितः, अस्खलितः अस्खलितः उपचारः यस्याः सा अस्खलितोपचारा, ताम् अस्खलितोपचाराम् ।
अभि० - यदा मया गुरोः सकाशात्सर्वा अपि विद्या अधीताः, तदाहं गुरवे गुरुदक्षिणां दातुमकथयम् तेन च मत्कृता निरन्तर गुरुशुश्रूषैव श्रेष्ठदक्षियोति कथितम् ।
,
हिन्दी – जब कि मैंने गुरुजी से समस्त विद्यायें पढ़ लीं तो उनस गुरुदक्षिणा माँगने का अनुरोध किया, किन्तु उन्होंने मेरे द्वारा निरन्तर की गयी शुश्रूषाको ही श्रेष्ठ दक्षिणा समझा ॥ २० ॥
निर्बन्धसंजातरुषार्थ कार्यमचिन्तयित्वा गुरुणाहमुक्तः । वित्तस्य विद्यापरिसंख्यया मे कोटीश्चतस्रो दश चाहरेति ॥ २१ ॥ सब्जीविनी —निर्बन्धेन प्रार्थनातिशयेन संजातरुषा संजातक्रोधेन गुरुणा अर्थकार्श्य दारिद्र्यमचिन्तयित्वाऽविचार्याहं वित्तस्य धनस्य चतस्रो दश ब कोटीश्चतुर्दशकोटीमें मामाहरानयेति विद्यापरिसंख्यया विद्या परिसंख्यानुसारेणैवोक्तः । अत्र मनुः - 'अङ्गानि वेदाश्चत्वारो मीमांसा न्यायविस्तरः । पुराणं धर्मशास्त्रं च विद्या ह्येताश्चतुर्दश' इति ॥ २१ ॥
-
1
अन्त्रयः —– निर्बन्धसंजातरुषा, गुरुणा अर्थकार्श्यम्, अचिन्तयित्वा, अहम्, वित्तस्थ, चतस्रः, दश, च, कोटी:, मे, आहर, इति, विद्यापरिसंख्यया, उक्तः । वाच्य० – निर्बन्धसंजातरुट् गुरुः, माम्, चतस्रः, दश, च, कोट्यः, 'वया' मे, आह्रियन्ताम् इति उक्तवान् ।
"
व्याख्या – निर्बन्धेन = अत्याग्रहेण, सञ्जाता = उत्पन्ना, रुट् = क्रोधः यस्य सः निर्बन्धसञ्जातरुद्, तेन निर्बन्धसञ्जातरुषा । गुरुणा - आचार्येण, वरतन्तुना । अर्थस्य = घनस्य, काम् = अल्पत्वम्, मे, दारिद्र्यमित्यर्थः । अचिन्तयित्वा अविचार्य | अहम् = कौत्सः । वित्तस्य =धनस्य | चतस्रः = चतुःसंख्यकाः, दश=
S
| SR No. | 032598 |
| Book Title | Raghuvansh Mahakavya |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kalidas Makavi, Mallinath, Dharadatta Acharya, Janardan Pandey |
| Publisher | Motilal Banarsidass |
| Publication Year | 1987 |
| Total Pages | 1412 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 29 MB |