Page Text
________________
एकोनविंशः सर्गः
४८५
से राजा की छाती के चन्दन को पोछती हुई उसकी विशाल भुजाओं ( वक्षस्थल ) में सो जाती थी। अर्थात् चतुर नायिका गाढालिंगन करके अपने प्रिय के वक्षस्थल पर स्तनों से आघात करती हैं तो उसे कण्ठसूत्रासन कहते हैं । यहाँ यही वर्णन है ॥ ३२ ॥ - संगमाय निशि गूढचारिणं चारदूतिकथितं पुरोगताः ।
वञ्चयिष्यसि कुतस्तमोवृतः कामुकेति चकृषुस्तमङ्गनाः ॥ ३३ ॥ संगमाय सुरतार्थ निशि गूढमशातं चरतीष्टगृहं प्रति गच्छतीति गूढचारी। तं चारदूति. कथितम् । चरन्तीति चारा गूढचारिण्यः। 'ज्वलितिकसन्तेभ्यो णः' इति णः प्रत्ययः। चाराश्च ता दूत्यश्च चारदूत्यः। ताभिः कथितं निवेदितं तमग्निवर्णमङ्गनाः पुरोऽये गताः। अवरुद्धमार्गाः सत्य इत्यर्थः । हे कामुक, तमसा वृतो गूढः सन्कुतो वञ्चयिष्यसीति उपालभ्येति शेषः । चकृषुः । स्ववासं निन्युरित्यर्थः ॥
अन्वयः-संगमाय निशि गूढचारिणं चारदूतिकथितं तम् अंगनाः पुरोगताः 'सत्यः' हे कामुक ! तमोवृतः सन् कुतः वञ्चयिष्यसि इति चकृषुः ।
व्याख्या-संगमनं समागमस्तस्मै संगमाय =संगाय =सम्भोगायेत्यर्थः । तनूकरोति व्यापारान् इति निट तस्यां निशि=रात्रौ गूढं = गुप्तम् = अज्ञातं चरति = प्रेयसी प्रति गच्छतीति गूढचारी तं गूढचारिणं चरन्तीति चाराः गूढचारिण्यः । चाराश्च ताः दूतयः = संचारिकाः इति ताभिः चारदूतिभिः कथितः = निवेदितस्तं चारदूतिकथितं तम् = अग्निवर्णम् अंगनाः स्त्रियः पुरः = अग्रे गताः = याताः इति पुरोगताः सत्यः मार्गमवरुध्य स्थिताः सत्यः इत्यर्थः । कामयते इति कामुकस्तत्संबुद्धौ हे कामुक ! हे कामन ! तमसा = अन्धकारेण वृतः= गूढः इति तमोवृतः सन् कुतः कथं, केन प्रकारेण वञ्चयिष्यसि=प्रतारयिष्यसि इति = इत्थमुपा. लभ्य चकृषुः = निजावासं नीतवत्यः ।
समासः-चाराश्च ताः दूतयः चारदूतयः, ताभिः कथितस्तं चारदूतिकथितम् । पुरः गताः पुरोगताः । तमसा वृतः इति तमोवृतः।
हिन्दी-रात में सम्भोग करने के लिये छिपकर चुपचाप बाहर जाने वाले, तथा रानियों की गुप्तचर दृतियों से बताये गये ( कि राजा छिपकर बाहर जा रहा है ) उस राजा को रास्ता रोक कर खड़ी हुई रानियाँ, अरे कामी, अन्धकार में छिपकर हमें चकमा कैसे दे सकते हो, यह कर खीचतीं थीं । अर्थात् हाथ पकड़ कर खींचते हुए अपने महल में ले जाती थीं ॥ ३३॥
योषितामुडुपतेरिवार्चिषां स्पर्शनिवृतिमसाववामवन् ।
आरुरोह कुमुदाकरोपमां रात्रिजागरपरो दिवाशयः ॥ ३४ ॥ उडुपतेरिन्दोरचिंषां भासामिव । 'ज्वाला भासो नपुंस्यचिः' इत्यमरः। योषितां स्पर्शनिवृतिं स्पर्शसुखमवाप्नुवन् । किंच। रात्रिषु जागरपरः दिवा दिवसेषु शेते स्वपितीति दिवाशयः । 'अधिकरणे शेतेः' इत्यच्प्रत्ययः । असावग्निवर्णः कुमुदाकरस्योपमा साम्यमारुरोह प्राप ॥
| SR No. | 032598 |
| Book Title | Raghuvansh Mahakavya |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kalidas Makavi, Mallinath, Dharadatta Acharya, Janardan Pandey |
| Publisher | Motilal Banarsidass |
| Publication Year | 1987 |
| Total Pages | 1412 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 29 MB |