Page Text
________________
૬૨૦
કાશ્યપસંહિતા-સિદ્ધિસ્થાન
હિલચમક નામે પાંડુરોગને ભેદ, કામલા- | ટેક રોગ-વગેરે પિત્તના રોગો વિશેષે કરી (સૂત્રકમળાનો રોગ, પાંડુરોગ, હદયનો રોગ, | સ્થાનના ૨૦ મા ) મહારોગ અધ્યાયમાં જે કહ્યા કૃમિયુક્ત કોઠે, અપરમાર-વાઈનો રોગ, શું છે, તે રોગોમાં વિરેચન ચિકિત્સા કરવી એ ઉપસ્તંભ-જકડાઈ જવું, ઉદાવતગ, કફ- | મુખ્ય છે; જેમ અગ્નિયુક્ત ધરમાં અગ્નિ હોલવાઈ થી થયેલ ઉમાદ–ગાંડપણ, વિદ્રધિ-ગુમડું | જાય ત્યારે તે અગ્નિનું ઘર પણ શાત થઈ જાય. કે તે નામને એક જૂનો રોગ, લીપદ- છે, તેમ શરીરમાં પિત્ત પ્રકોપ શાંત થતાં તેના હાથીપગાનો રોગ અને યોનિરોગ-વગેરે કેપથી થયેલા રોગો શાન્ત થઈ મટી જાય છે. ૬ રોગો થયા હોય ત્યારે વિરેચન સેવવું તે | નસ્યકમ દ્વારા સ્નેહન યોગ્ય રેગીઓ યોગ્ય ગણાય છે. ૬.
અત્ર સ્ત્રો –અહીં આ શ્લોક છેઃ આ સંબંધે ચરકે પણ સિદ્ધિસ્થાનના બીજા |
__व्याकुलान् सन्निपातोत्थान् पैत्तिकान् कफ
पैत्तिकान् । संसृष्टान् कफमूलांश्च स्रंसनेनाઅધ્યાયમાં આમ કહ્યું છે કે-૩૪ રમેહોર્વર
भ्युपक्रमेत् ॥७॥ पित्तभगन्दरोदराझेब्रनप्लीहगुल्मार्बुदगलगण्डग्रन्थिविसू
સન્નિપાતથી ઉત્પન્ન થયેલ પિત્ત સંબંધી, નિવાઇસમૂત્રાઘાતમોવીસવાળુરોશિર પારāશો- | કફ-પિત્ત સંબંધી અને જેમાં બે દે दावर्तनेत्रास्यदाहहृद्रोगव्यङ्गनीलिकानेत्रनासिकास्यश्रवणरो
મળ્યા હોય તેવા સંસ્કૃષ્ટ તથા કફપ્રધાન गगुदमेद्रपाकहलीमकश्वासकासकामलापच्यपस्मारोन्मादवात
એટલ કે જેના મૂળમાં કફ હોય તેવા रक्तयोनिरेतोदोषतमिर्यारोचकाविपाकच्छर्दिश्वयथगरवि
રેગવાળા રોગીઓની વિરેચન દ્વારા ચિકિત્સા स्फोटकादयः पित्तव्याधयो विशेषेण महारोगाध्यायोक्ताश्च,
કરવી. ૭ एतेषु हि विरेचनं प्रधानतममित्युक्तमग्न्युपशमेऽ
વિરેચન કોને ન અપાય ? શિવત્ ” કોઢ, જવર, મેહ, ઊર્ધ્વગામી રક્તપિત્ત, ભગંદર, અર્શત્રુ, બ્રધ-બદગાંઠ, પ્લીહા–બરોળ,
अनुपस्निग्धरिक्तकोष्ठकृशस्थूलदुष्णाफગુ૯મ-ગોળાનો રોગ, અબુંદ-રસેળી કે કેન્સર,
(ટુર્વ૮?) ઢઢતપુલુમારશ્રીધનનઈ......... ગલગંડ, ગાંઠ, વિચિકા-કોલેરા, અલસક-એક |
| षक्षतपक्षहततृष्णातालुशोषोरुस्तम्भादितहनुग्रજાતને વિકૃચિકાને ભેદ, મૂત્રાધાત અર્થાત મૂત્ર |
हवातहृद्रोगरेवतीकेवलवातार्ताश्च न विरेच्याः॥८ અટકે તે રોગ, કૃમિકેષ-કરમિયાયુક્ત કાઠાને રોગ,
જેનું સ્નેહકર્મ ન કર્યું હોય, જેને
કોઠે ખાલી હોય, જે કૃશ, સ્થૂલ, દુષ્ણાફવીસપં–રતવાને રોગ, પાંડુરોગ, મસ્તકને રોગ, પાર્થ–પડખાંને રોગ, શલ ભોંકાતાં હોય એવો |
દુર્બળ, સ્થૂલ, જેનું સારી રીતે લાલનરોગ, ઉદાવત રોગ, નેત્રદાહ, મુખદાહ, કાનને |
પાલન કરવામાં આવ્યું હોય, જે નાજુક દાહ-બળતરા રોગ, હૃદયરોગ, વ્યંગ-ચાઠાને |
હોય, જેની કાંતિ તેમ જ ધન નાશ પામ્યાં રેગ, નીલિકા-ઝાંઈને રેગ, નેત્રને રોગ, મુખરોગ,
હેય, જે ક્ષત, પક્ષાઘાત, તૃષ્ણા, તાલશેષ, કાનને રેગ, ગુદપાક, મેઢપાક અર્થાત લિંગનું પાકવું,
ઊરુસ્તંભ, અદિત-અડદિયો વા, હનુગ્રહહલીમક-પાંડુને ભેદ, શ્વાસ, કાસ-ઉધરસને રોગ,
દાઢી ઝલાઈ જવી, વાતિક હૃદયરોગથી કામલા-કમળાને રોગ, અપચી નામને ગંડમાલા |
પીડાતા હોય અને રેવતી ગ્રહ તથા વાયુના જેવો ગાંઠને રોગ, અપસ્માર-વાઈને રોગ. | પ્રકોપથી પીડિત હોય તેવા રોગીઓને ઉન્માદ–ગાંડપણને રોગ, વાતરક્ત રોગ, યોનિ- | વિરેચન આપવું જોઈએ નહિ. ૮ દોષ, વીર્ય દોષ, આંખે અંધારાં આવે તે રોગ, વિવરણ: આ સંબંધે ચરકે સિદ્ધિસ્થાનના અરોચક–અરુચિને રોગ, અવિપાક-ખોરાક ન અધ્યાય રજામાં કહ્યું છે કે, “વિચારતુ–સુમાપચે તે રોગ, ઊલટીને રોગ, સેજાને રોગ, ક્ષતામુજીનારાધોમારપત્તવિચતિદુર્વન્દ્રિયાત્સાગર–કૃત્રિમ-સંગજ વિષજન્ય રોગ અને વિસ્ફો- | શિનિદમાદ્રિવ્યમાનીનવવરમાણિતામાતર ત્યા
| SR No. | 032596 |
| Book Title | Kashyapsamhita Athva Vruddhajivakiya Tantra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Marich Kashyap Maharshi, Girijashankar Mayashankar Shastri |
| Publisher | Sasthu Sahitya Vardhak Karyalay |
| Publication Year | 1970 |
| Total Pages | 1034 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Interfaith |
| File Size | 36 MB |