________________
અર્થ આ રીતે સમજાવી શકાય “અહિંસા-અપરિગ્રહ અને અનેકાન્તવાદ' આ ત્રણેય બાબતો જેન ધર્મના તત્ત્વજ્ઞાનના અને મુક્તિ મેળવવાના ઉત્તમ પગથિયાં છે. જૈનધર્મનું સમગ્ર દર્શન તેમજ તેનો સંપૂર્ણ નિચોડ આ સિદ્ધાંતોમાં સમાઈ જાય છે. જેના ધર્મી તરીકે તેની આછી-પાતળી સમજ મેળવવાની ખાસ જરૂર છે. “આચારે અહિંસા' તરીકે ઓળરાતી અહિંસાની વિભાવનાનું વિધેયાત્મક પાસુ જોવાની આવશ્યકતા છે
અપરિગ્રહ એટલે સાદી ભાષામાં પરિગ્રહ ન કરવો. પરંતુ આપણી એષણા અમાપ હોય છે. તેને કોઈક રીતે મર્યાદિત કરી શકાય, ઈચ્છાઓની સીમા બાંધી શકાય, આવું કંઈક કરી શકીએ તો અપરિગ્રહનો સાચો અર્થ સમજ્યા કહેવાય.
અનેકાન્ત એ વિચારસરણીની વિભાવના છે. સૌના મતનો વિચારનો આદર કરી સમન્વયની ભાવના કેળવવાથી બધા જ મતમતાંતર દૂર કરી શકાય છે. આ ત્રણેય સિદ્ધાંતનો સુયોગ સધાવો જોઈએ.
અહિંસાનો મર્મ સમજવા આપણે આચાર્યશ્રી ઉમાસ્વાતિને યાદ કરવા રહ્યાં. તેમણે જે સોનેરી સૂત્ર “પરસ્પરગ્રહોજીવાનામ્” આપ્યું છે તે સમજવા જેવું છે. દરેક જીવ પરસ્પર આધારિત છે અને દરેક જીવોનું જીવન એકબીજાનાં સહકાર અને સાથથી ચાલે છે. પ્રાણીમાત્રને આવરી લેતી આ વિશાળ ભાવના ખરેખર અદ્ભુત છે. દરેક જીવોમાં આત્મા સમાન છે. પછી તે વાઘ કે બકરી કેમ ન હોય?
છ કાયના જીવો પણ તદ્દન નિર્જીવ નથી, તેમાં ચેતના છે એ વાતની પ્રતિતી આચારાંગ સૂત્ર દ્વારા સાંપડે છે.
“વનસ્પતિ' એ જીવ છે, કારણ કે તેમાં મનુષ્યની જેમ જન્મ, જરા અને વૃદ્ધિ વગેરે ગુણો છે. જળ પણ સજીવ છે તે ભૂમિમાંથી સ્વયંભૂ રીતે પ્રગટે છે. અગ્નિ પણ સજીવ છે કારણ કે કાષ્ઠ-લાકડાં ઈત્યાદિથી તેની વૃદ્ધિ જોવામાં આવે છે. પવન પણ (જ્ઞાનધારા ૬-૭ ૮૮
જૈનસાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર ૬-૭
