________________
(૪) ઇન્દ્રિયવિજય થતાં કષાયનો ત્યાગ પણ થવા લાગે છે. ચાર કષાય જીવને ક્યાંય સ્થિર થવા દેતા નથી, આત્મા ગુણોને અવરોધિત કરે છે. માટે શ્રી સૂયગડાંગ સૂત્રના “પુચ્છિસુણેમાં ચારે કષાયને “શસ્થિષિા' આધ્યાત્મિક દોષ કહ્યાં છે. ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ આ ચારે પ્રબલ કષાયો આત્મસુધારણામાં અવરોધ પેદા કરે છે અને પુનર્જન્મરૂપી વૃક્ષના મૂળનું સિચન કરે છે.
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રના ૮મા અધ્યયનમાં કષાયોનું સ્વરૂપ, તેના પરિણામો, તેના પર વિજય પ્રાપ્ત કરવાના સરળ અને સફળ ઉપાયો દર્શાવ્યા છે. પોતાના આત્માનું હિત ઇચ્છતો સાધક અનિગૃહીત (વશ નહિ કરેલા) ક્રોધ અને માન તથા પ્રવર્ધમાન (વધી ગયેલા) માયા અને લોભનો અવશ્ય ત્યાગ કરે છે. કારણ કે ક્રોધ પ્રીતિનો નાશ કરે છે, માન વિનયનો નાશ કરે છે, માયા મિત્રતાનો નાશ કરે છે અને લોભ સર્વ સદ્ગુણોનો વિનાશક છે. જેમ અંધકારના નાશ માટે પ્રકાશ અમોઘ ઉપાય છે તેમ
उवसमेण हणे कोहं, माणं, मद्दवया जिणं। मायं च अज्जवभावेण, लोभं संतोसओ जिणे।।
" (શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર ૯-૩૯) અર્થ: સાધક ક્ષમાથી ક્રોધનો નાશ કરે, મૃદુભાવ (નમ્રતા)થી અભિમાનને જીતે; સરળતાથી માયાને દૂર કરે અને સંતોષથી લોભને જીતે.
(૫) ઇન્દ્રિયવિજય અને કષાયવિજયની પ્રક્રિયામાં આત્માને નવ તત્ત્વોના અસ્તિત્વની સ્વાભાવિક રીતે અથવા અન્યના ઉપદેશથી શ્રદ્ધા થાય છે અને તેને અનમોલ એવું સમ્યકત્વ પ્રાપ્ત થાય છે. એવા સમકિતી આત્મા કેવા હોય છે?
जिणवयणे अणुस्ता, जिणवयणं जे केरंति भावेणं। अमला असंकितिट्ठा, ते होंति परित्तसंसारी।।
(શ્રી ઉત્તરા. ૩૬/૨૫૬) અર્થ: જે પુરુષ જિનવચનમાં અનુરક્ત છે અને જિનવચન અનુસાર ક્રિયાનુષ્ઠાન-આચરણ કરે છે તે મિથ્યાત્વ અને રાગદ્વેષ (જ્ઞાનધારા ૬-૭ ૧૨ જૈિનસાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર ૬-
