Prachin Bharat Varsh Part 01

SR No.: 032483
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1935
Total Pages: 524
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 16 MB

Page 135

સત્તાધીશ
[ પ્રાચીન
તેમજ બને પ્રાંત ઉપર એકજ વ્યકિતની (સામાન્ય વ્યક્તિની) સામાન્ય સત્તા હોય તે જ, તે
સ્થળે એક રાજા તરીકેનું નામ, અધિકાર અને અસ્તિત્વ સંભવી શકે. આ પ્રમાણે બને પ્રદેશને
અંગે ન હોવાથી ટેકસ્ટ બુકના વર્ણન માટે અપ્રાસગિક કહેવાય, માટે ટીપ્પણ તરીકેજ લખું છું.
પ્રસેનજિત નામના બે કેશળપતિ થયા છે. એક, આપણે અત્યારે જે કેશળપતિની ચર્ચા કરી રહ્યા છીએ તે, અને બીજા પ્રસેનજિત, તે જૈન ધર્મના તેવીસમા તીર્થંકર પાશ્વનાથ જે હતા, તેમના શ્વસુર થતા હતા. પહેલા પ્રસેનજીતને સમય ઇ. સ. ૫, ૫૫૦ ને છે,
જ્યારે બીજાને સમય ઇ, સ, ૫, ૮૦૦ નો છે, (આને લગતી વિશેષ હકીક્ત કુશસ્થળ રાયે જુઓ, )
રાજા પ્રસેનજિતે ઉભે કરાવેલ સ્થભ કે જે ભારહુત સ્તપને એક ભાગ છે, ( જુઓ જનરલ કનિંગહામે રચેલ ભારહુતસ્તુપ નામના પુસ્તકમાં પ્લેઈટ નં. ૧૩) તે સ્થળ પણ પ્રાચીન સમયે કુશસ્થળ ( અંગ)દેશમાં આવેલ ગણતું; એટલે સ્વભાવિક પ્રશ્ન એ ઉદભવ્યું કે, આ સ્થંભ ઉભે કરાવનાર પ્રસેનજિત રાજ તે, અયોધ્યાપતિ-કેશળપતિ ( એટલે પ્રથમને, જુઓ પૃ. ૭૯ માં વર્ણન કરેલું છે અને જેને સમય ઈ. સ. પૂ. ૫૫૦ છે તે ગણો ) કે આ કુશસ્થળપતિ (કે જે પણ એક સમયે મહાકેશળના નામે ઓળખાતો હતો, પણ જે સમયને આપણે ઇતિહાસ લખી રહ્યા છીએ તે સમયે તેને અંગદેશ કહેતા હતા અને તેની રાજધાની ચંપાનગરી ગણાતી હતી) તે બીજો પ્રસેનજિત ગણવે, આને સમય ઈ. સ. પૂ. ૮૦૦ ને હતો, અને જેને આ ભારહત સ્તુપવાળા સ્થાનને ખરી રીતે ભૂપતિજ લખી શકાય તેમ છે.
પ્રથમને પ્રસેનજિત (એટલે ઈ. સ. ૫. ૫૫૦વાળે.) પણ કેશળપતિ કહેવાય અને બીજે (એટલે ઈ. સ. પૂ. ૮૦૦ વાળે) પણ કેશળપતિજ કહેવાય. પણ ખરી રીતે પ્રથમને છે તે માત્ર “ કેશળપતિ જ કહી શકાય.
જ્યારે બીજે છે તેને “મહાકેશળપતિ ” અથવા “ કુશસ્થળપતિ’ કહી શકાય, (કેશળદેશને મહાકેશળ સાથે ભેળસેળ નહીં કરવાનું આ પણ એક કારણ છે, ) પ્રથમવાળાને ભારહતના સ્થળ સાથે સ્વામિત્વને
સંબંધ નથી, જ્યારે બીજનું તે તે ભુમિ ઉપર સ્વામિત્વજ હતું. આ પ્રમાણેના મુદ્દાથી આ પ્રશ્ન ખાસ વિચારણીય થઈ પડે.
તેને નીકાલ કરવાને ભારહુતસ્તૂપને સમય શોધવા તરફ મન પ્રેરાયું, તે માટે તેના અનેક દા. બારીકાઈથી જેવાં માંડયાં, એક દશ્ય [i] વિશેષ ધ્યાન ખેંચ્યું, તે જોતાં શ્રી પાર્શ્વનાથને કૈવલ્યજ્ઞાન એટલે પિતાની દેવી ચક્ષુથી સકળ વિશ્વની દરેક વસ્તુની ત્રણે કાળની વસ્તુસ્થિતિ જણી શકે તેવા પ્રકારનું જ્ઞાન, પ્રગટ થયું છે તે સમયનું સ્મરણ થયું; તેમણે એક કુવાને કાંઠે ધ્યાનસ્થ રહી કાઉસગ્ગ [ii] કર્યો હતો અને પૂર્વભવના વૈરી એવા મેઘમાળી નામના દેવે તે સ્થાને મુશળધાર વરસાદ વરસાવીને તેમને મહા ઉપસર્ગ [ii] કર્યો હતો અને આ વરસાદનું પાણી હોઠ શ્રી પાર્વનાથની નાસિકા સુધી પહોંચ્યા છતાં, કાઉસગ્નમાંથી લેશમાત્ર ચલાયમાન થયા નહોતા, અંતે ધરણંદ્રદેવે [is] ત્યાં આવી, જમીન ઉપરના પાણીથી તેમનું રક્ષણ કરવા શ્રી પાર્શ્વનાથને ઊચડ્યા, અને ઉપરથી પડતાં પાણીમાંથી રક્ષા કરવા, તેમના શિર ઉપર પિતાની ફણા પ્રસારી, એમ તળેથી અને ઉપરથી બંને પ્રકારે રક્ષણ કર્યું; છેવટે મેઘમાળ શરમિંદો બની, પાછળ હઠી ગયે ને વરસાદ બંધ કરી દીધું. આ પ્રસંગને છાજતુંજ તે દક્ય લાગ્યું, અને તેટલા માટે બીજા પ્રસેનજિતના (એટલે કે પાશ્વનાથના શ્વસુર પ્રસેનજિતના ) સમયને તે ભારહુતસ્તૂપ હવે જોઈએ એમ પ્રથમ તે વિચાર બંધાવે પણ જ્યારે પાશ્વનાથના
[ 1 ] જુઓ ચિત્ર નં. ૮
[ ai ] ઊભા રહી, બે પગ પાસે પાસે રાખી, શરીરની અડોઅડ હાથ લાંબા રાખી, આંખને નાકની દાંડી સામે સ્થિરપણે રાખી ધ્યાન ધરવું તેને જૈન ગ્રંથમાં “ કાઉસગ્ન અવસ્થા કહેવાય છે,
[ iii ] કષ્ટ, દુ:ખ, હેરાનગતિ.
[ iv ] દેવકને અધિપતિ છે, અને તેના અધિકારમાં વરસાદ હોય છે,