Page Text
________________
ભારતવર્ષ ]
આ સિવાય આ દેશ સંબંધી કાઈ જાતનું ઐતિહાસિક તત્ત્વ ઇતિહાસના પાને ચડેલુ જોવામાં આવતું નથી. પણ પાછળથી આ પ્રાંત કાશળદેશમાં જોડાઇ ગયા હતા, એટલે હવે આપણે તેને લગતી હકીકત જણાવીશું. (૩) કેશલ
નામાવલિમાં ત્રીજું નામ કાશલનુ આવે છે. તેની રાજધાની અયાખ્યા ગણાતી હતી. ઇ. સ. પૂ. ની છઠ્ઠી સદિમાં જે રાજાનુ' સ્વામિત્વ આ પ્રાંત ઉપર હતું તેમનુ નામ પ્રસેનજિત હતું. કેટલાક ઇતિહાસકારા, કાશલ પ્રદેશના એ વિભાગ પાડે છે. એક ઉત્તરકાશલ અને ખીજો દક્ષિણુકાશલ અથવા મહાકાશલ;અલબત્ત, ઉત્તરકોશલના વિસ્તાર, દક્ષિણકાશલના વિસ્તાર સાથે સરખાવતાં વધુતર હેજ, અને તે અપેક્ષાએ ઉત્તરના પ્રાંતને સાદો કોશલ કહેવામાં આવે, અને દક્ષિણુકાશલને મહાકાશલ કહેવામાં આવે તે ખાટું નથી. બાકી એકજ પ્રદેશના કે એકજ રાજ્યના તે બન્ને વિભાગેા હતા એમ કહેવાને જે આશય હાય તેા તે ચલાવી લેઈ શકાય તેમ નથી. કેમકે,
તેનુ સ્થાન અને તે વિષેના ભ્રમ
રાજ્યા
(૮) રે. જે. વ. માં હચમુખ અને વૈશાખ નામના જે પ્રદેશે! વર્ણવ્યા છે તેમને સમાવેશ આ પ્રાંતમાં થતા હતા.
(૯) તેને જ ‘ પસાદિ અને પ્રદેશી' પણ કહેવાય છે.તે માટે જુએ પૃ. ૭૯ ઉપરનું રાજ પ્રસેનજીતને લગતું વર્ણન.
(૧૦) એ નકરો।, નં. ૧,
(૧૧) જો કે એવા છૂટાછવાયા ભાગા ઉપર પણ એજ રાજ્યની હકુમત હેાવાનું બની આવે છે: દાખલા તરીકે સાંપ્રતકાળે વડાદરા સરકારના કાઠિયાવાડમાં
૭૫
પ્રથમ તા અને કાશલના પ્રાંતા, એક બીજા તે અડાઅડ આવીને રહેલા નથી; પણ તેની વચ્ચે કાશી અને વત્સના, એ મેટા પ્રાંતા આવી રહ્યા છે.૧૦એટલે કે તે સમયે પ્રવર્તી રહેલ એકજ ગણતંત્ર રાજ્યના બે વિભાગ જે તે હેત, તે રાજ્યહકુમતના વિચાર કરતાં, એક ખીજાની લગેાલગ આવી રહેલા જ હાવા જોઇતા હતા. ૧૧
પણ તેવી સ્થિતિ નથી, એટલે આ પ્રમાણે ભૂલ કરવાનું કારણ કેમ બન્યુ હશે તેના વિચાર કરતાં, એમ જણાય છે કે, કોશલપ્રાંતના રાજ્યપતિનુ નામ પ્રસેનજિત હતું. અને મહાકાશલ પ્રાંતમાં૧૨ ભારહુત નામના ગામે જે એક મહાન અને કળાપૂર્ણ સ્તૂપ નજરે પડે છે, તેના ચાર મુખ્ય દ્વારમાંના એક ઉપર રાજા પ્રસેનજિતના જીવનમાંનુ એક ચિત્ર, ( જુએ ચિત્ર નં. ૭) કાતરવામાં આવ્યું છે. જેને ઐતિહાસિક ગ્રંથામાં, રાજા પ્રસેનજિતના સ્તંભ (Prasenjit Pillar) તરીકે એળખવામાં આવે છે ( જીએ ચિત્ર નં. ૮ ). એટલે કે, આ બન્ને કોશલમાં, રાજા પ્રસેનજિતનું નામ સામાન્યપણે ૧૩ આવતુ. હાવાથી ગ્રંથકારાએ અથવા તે।તિહાસના ગવેષકાએ સહજપણે એવા અનુમાન આંધી દીધા હાય કે, બન્ને પ્રસેનજિત, એકજ વ્યક્તિ હેાવા સંભવ છે,
આવેલાં અમરેલી અને એખા પ્રાંતનાં સ્થાન જુએ.
( ૧૨ ) આ પ્રાંતને અતિ પ્રાચીન સમયે કુશસ્થળ નામ આપવામાં આવતું હતું. શા માટે તેમ થયું હતું, તેનું કારણ આપણે તે પ્રાંતનુ વિવેચન કરતાં જણાવીશુ
સબધમાં
પ્રથમતા મારે
( ૧૩) આના પણ ભૂલ ખાવાને પ્રસ‘ગ અન્યા હતા, પણ પાછળથી તેનું નિવારણ કેમ થયું તે હકીકત રોધખાળની નજરે ઉપયોગી હાવાથી તે અત્રે ઉતાર્યા વિના રહી શક્તા નથી, તેમ તે હકીકત ચાલુ કાશળપતિને
| SR No. | 032483 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1935 |
| Total Pages | 524 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |