________________
| ૨૭
મા લોક સંજ્ઞાથી લોકાણે જવાતું નથી
રીતે જ કરજો
હોય જ.
હવે ૧૦૮મી ગાથામાં કહેલા અંતરદયાના ભાવો જોઈએ. “કષાયની ઉપશાંતતા, માત્ર મોક્ષ અભિલાષ; ભવે ખેદ અંતર દયા, તે કહીએ જિજ્ઞાસ”
આત્મસિદ્ધિશાસ્ત્રમાં થોડા ફેરફાર સાથે આજ ગાથા બીજીવાર આવી છે, જે સૂચવે છે કે મોક્ષના અભિલાષી જીવને દયા ધર્મના ગુણની કેટલી જબરજસ્ત આવશ્યકતા હશે.
અંતર દયા એ જીજ્ઞાસુ જીવનું એક વિશિષ્ટ લક્ષણ છે.
અંતરદયા'માં છ કાય જીવોની દયાની વાત છે. છ કાયના જીવો એટલે પૃથ્વી, પાણી, વનસ્પતિ, વાયુ, અગ્નિનાં જીવો તથા હાલતાચાલતા ત્રસ જીવો. છ કાયના જીવોની દયાનું ફરમાન શ્રી પ્રભુએ કર્યું છે. એ છે કાયમાં પોતે પ્રથમ છે. “પોત” અર્થાત “આત્મા'. જે આત્માની દયા કરી શકે તેજ છ કાયની દયા કરી શકે. જેને બીજા શબ્દોમાં સ્વદયા કહી શકાય. જ્યાં સુધી જીવ પાત્રતા કેળવવાની દશામાં હતો ત્યાં સુધી પ્રાણીદયા સુધી જ સીમિત હતો, પરંતુ હવે તો મોક્ષના માર્ગે પ્રયાણ આદર્યું છે તેથી સ્વદયા, અંતરદયા પ્રગટ થઈ જ હોય એવા જીવને સમય સમયની અત્યંત જાગૃતિ વર્તતી હોય. જેના અંતરમાં સ્વદયા વણાઈ ગઈ છે, તેના વ્યવહરામાં અન્ય જીવો પ્રત્યે અનુકંપાના ધોધ વહેતા હોય અને ત્યારે જ તે જીવ મોક્ષ માર્ગ પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
શ્રીમજી પાસેથી જેમણે દયાધર્મના કુંડા અને કુંડા રસ પીને સત્ય, અહિંસાના પ્રયોગો કર્યા છે એવા ગાંધીજી લખે છે કે,
સત્ય એ ઈશ્વર છે. એ સૂત્રની સહાયથી જ હું જાણેકે ઈશ્વરનું પ્રત્યક્ષ દર્શન કરી શકું છું. મારી રગે રગમાં હું તેને વ્યાપી રહેલો અનુભવું છું. સત્યને તમે ઈશ્વર તરીકે પામવા ચાહતા હો તો તે માટે એક અનિવાર્ય સાધન પ્રેમ એટલે અહિંસા છે. આખરે સાધ્ય અને સાધન એકજ અર્થના બે શબ્દો છે. અહિંસા મારો ઈશ્વર છે. સત્ય મારો ઈશ્વર છે. સત્યને શોધું છું ત્યારે અહિંસા કહે છે, “મારી મારફત શોધ' અને અહિંસાને શોધું છું ત્યારે સત્ય કહે છે “મારી મારફત શોધ””. આવી અહિંસા તે પ્રેમનો
