________________
સંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય જીવ કોઈ પણ વસ્તુનો વિચાર કરતી વખતે કાયયોગથી પોતે જે આકાશપ્રદેશમાં રહેલો છે, તે જ આકાશપ્રદેશમાંથી મનોયોગ્ય પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરીને ચિંતનીય વસ્તુને અનુસારે પરિણાવે છે, તે પરિણત મનોદ્રવ્યને જોઈને મન:પર્યવજ્ઞાની મહાત્મા વિચારે છે કે, આ વ્યક્તિ આ વસ્તુ સંબંધી અમુક પ્રકારનો વિચાર કરી રહ્યો છે. દા. ત. કુંભાર ઘટ બનાવવાનો વિચાર કરી રહ્યો છે. તે વખતે કુંભારે ગ્રહણ કરેલું મનોદ્રવ્ય ઘટાકારે પરિણમે છે. તે પરિણત મનોદ્રવ્યને જોઇને મન:પર્યવજ્ઞાની વિચારે છે કે, આ કુંભાર આવા પ્રકારનો ઘટ બનાવવાનો વિચાર કરી રહ્યો છે.
જેમ બંધ મકાનમાં બેઠેલો માણસ T. V. દ્વારા પરદેશમાં રમાતી મેગાદિનાં દશ્યોને જોઈ શકે છે. તેમ મન:પર્યવજ્ઞાની મહાત્મા પોતાના સ્થાને બેઠા બેઠા મન:પર્યવજ્ઞાન દ્વારા અઢીદ્વીપમાં રહેલા સંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય જીવોના વિચારને અનુસારે પરિણત મનોદ્રવ્યને સ્પષ્ટ જોઈ શકે છે. પણ ચિંતનીય ઘટાદિ વસ્તુને જોઈ શક્તા નથી. તે ઘટાદિ વસ્તુ તો અનુમાનથી જણાય છે.
(૫) સંપૂર્ણ લોકાલોકમાં રહેલા સર્વ દ્રવ્યના સર્વ પર્યાયોને એકી સાથે જણાવનારી આત્મિકશક્તિને કેવળજ્ઞાન કહે છે.
અજ્ઞાન = કુત્સિતજ્ઞાન. (૬) મન અને ઇન્દ્રિયથી વસ્તુના વિશેષ ધર્મને જણાવનારી સમ્યક્ત રહિત જીવની આત્મિક શક્તિને મતિ-અજ્ઞાન કહે છે.
(૭) શાસ્ત્રાદિના શ્રવણથી કે વાંચનથી, શબ્દની સાથે અર્થની વિચારણાવાળો બોધ કરાવનારી સમ્યક્ત રહિત જીવની આત્મિક શક્તિને શ્રુત-અજ્ઞાન કહે છે.
હું
૭૧
૨
