________________
(૫) જે જીવને સ્પર્શેન્દ્રિય, રસનેન્દ્રિય, ઘ્રાણેન્દ્રિય અને ચક્ષુરિન્દ્રિય એ ચાર જ ઇન્દ્રિયો હોય છે, તે ચઉરિન્દ્રિય કહેવાય છે. દા.ત. વીંછી, ભમરા, માખી, મચ્છર વગેરે.
(૬) જે જીવને સ્પર્શેન્દ્રિય, રસનેન્દ્રિય, ઘ્રાણેન્દ્રિય, ચક્ષુરિન્દ્રિય અને શ્રોત્રેન્દ્રિય એ પાંચે ઇન્દ્રિયો હોય પણ મન ન હોય, તે અસંક્ષીપંચેન્દ્રિય કહેવાય. દા.ત. સંમૂર્છાિમ સર્પ, માછલી, ઘોડો વગેરે.
(૭) જે જીવને પાંચે ઈન્દ્રિયો હોય અને મન પણ હોય, તે સંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય કહેવાય. દા.ત. દેવ, નારકી, મનુષ્ય, હાથી, ઘોડા વગેરે. આ સર્વે જીવો અપર્યાપ્તા અને પર્યાપ્તા એમ બે પ્રકારે હોય છે.
(૧) જે જીવ સ્વયોગ્ય પર્યાપ્તિ પૂરી કર્યા વિના જ મરણ પામે છે, તે અપર્યાપ્ત કહેવાય છે.
(૨) જે જીવ પોતાના ભવને યોગ્ય સર્વે પર્યાપ્તિ અવશ્ય પૂરી કરવાનો હોય કે પૂરી કરી હોય, તે પર્યાપ્ત કહેવાય છે.
પર્યાપ્તિ-શક્તિ [પુદ્ગલના સમૂહથી આત્મામાં પ્રગટેલી શક્તિ] જે પુગલના સમુહથી ઉત્પન્ન થયેલી હોય અને આહારગ્રહણાદિ ક્રિયાનું કારણ બનતી હોય, તે શક્તિને પર્યાપ્તિ કહે છે.
જેમ પેટમાં અન્ન-પાણી જવાથી શારીરિક શક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે. તેથી જીવ આહાર-નિહાર-વિહારાદિ આવશ્યક કાર્યો સારી રીતે કરી શકે છે. તેમ ઉત્પત્તિસ્થાને આવેલો જીવ પ્રથમ સમયથી જ સ્વશરીરને યોગ્ય પુદ્ગલોનો આહાર કરે છે. તે પુગલના સમૂહથી જે શક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે, તે શક્તિથી જીવ આહાર લેવો, શરીર બનાવવું, ઇન્દ્રિય બનાવવી વગેરે આવશ્યક કાર્યો કરી શકે છે. એટલે જે શક્તિ પુગલના સમૂહથી ઉત્પન્ન થયેલી છે. તે જ શક્તિ
