________________
પ્રથમ વિભાગો
જીવસ્થાનક :इह सुहुमबायरेगिंदिबितिचउअसन्निसन्निपंचिंदी । अपजत्ता पज्जत्ता, कमेण चउदस जियट्ठाणा ॥२॥ इह सूक्ष्मबादरैकेन्द्रियद्वित्रिचतुरसंज्ञिसंज्ञिपञ्चेन्द्रियाः । अपर्याप्ताः पर्याप्ताः, क्रमेण चतुर्दश जीवस्थानानि ॥२॥
ગાથાર્થ :- આ લોકમાં સૂક્ષ્મએકેન્દ્રિય, બાદરએકેન્દ્રિય, બેઇન્દ્રિય, તેઈન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય, અસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય અને સંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય એ સર્વે અપર્યાપ્તા અને પર્યાપ્તા એમ બે પ્રકારે હોવાથી ક્રમશઃ ચૌદ જીવસ્થાનકો છે.
વિવેચન - સંસારી જીવો અનંતા છે. તે સર્વેનો શાસ્ત્રકાર ભગવંતે જાતિની અપેક્ષાએ વર્ગીકરણ કરીને, કુલ-૧૪ વિભાગમાં સમાવેશ કરી દીધો છે. તેથી જીવસ્થાનક કુલ-૧૪ પ્રકારે છે.
(૧) સંસારી જીવોમાંથી જે જીવને સૂક્ષ્મનામકર્મનો ઉદય હોય છે, તે સૂક્ષ્મએકેન્દ્રિય કહેવાય. દા. ત. સૂક્ષમપૃથ્વી, સૂક્ષ્મજલ વગેરે.
(૨) જે જીવને બાદરનામકર્મનો ઉદય હોય છે અને એક જ સ્પર્શેન્દ્રિય હોય છે, તે બાદરએકેન્દ્રિય કહેવાય છે. દા. ત. માટી, પથ્થર, બરફ વગેરે.
(૩) જે જીવને સ્પર્શેન્દ્રિય અને રસનેન્દ્રિય એ બે જ ઇન્દ્રિયો હોય છે, તે બેઈન્દ્રિય કહેવાય. દા.ત. શંખ, કોડા, છીપ વગેરે.
(૪) જે જીવને સ્પર્શેન્દ્રિય, રસનેન્દ્રિય અને ધ્રાણેન્દ્રિય એ ત્રણ જ ઇન્દ્રિયો હોય છે, તે તેઈન્દ્રિય કહેવાય છે. દા. ત. જૂ, લીખ, માંકડ વગેરે.
